De extreem koude maartnacht van 4 maart 2005

Foto boven: IJsmistbankjes boven het veld op 4 maart 2005 in Garderen - Reinout van den Born

Een van de weinige grote kouderecords die op naam van deze eeuw staan, werd in de ochtend van 4 maart 2005 (nu 20 jaar geleden) in Marknesse geboekt. Nooit eerder sinds de moderne metingen was het in maart zo koud: het vroor 20,7 graden.

Advertentie

Het oude record, dat stamde van 7 maart 1971 en in Wageningen werd gemeten, bedroeg -18,7 graden. In één klap ging daar dus twee graden vanaf. Dat was sensationeel.

IJsmistbankjes boven het veld op 4 maart 2005 in Garderen - Reinout van den Born

De voorgeschiedenis

De voorgeschiedenis hebben we gisteren in een apart verhaal op deze site al besproken. Een lagedrukgebied in koude lucht trok op 2 en 3 maart over ons land naar het zuiden en bracht vooral in de noordelijke helft veel sneeuw. In een strook van Noord-Holland via het IJsselmeergebied en Flevoland naar Friesland en Drenthe viel tussen 30 en 50 centimeter. De hoogste meting werd met 58 centimeter in Drenthe gedaan.

Op donderdag 3 maart trok het lagedrukgebied naar het zuiden weg en naderde vanuit het noorden een rug van hogedruk die in de nacht daarna precies over ons land naar het zuiden zou trekken. Strategischer kon het eigenlijk niet. Er lag een verse en dikke laag sneeuw, de lucht boven ons was zeer koud, het werd (naar verwachting) helder en er was geen wind.

Het moest wel helder worden

Eén ding was echter nog onzeker. Die donderdag 3 maart was in flinke delen van het land een bewolkte dag. De zon was nog maar weinig te zien geweest. In het noorden zaten al wel flinke opklaringen. Een heldere hemel was voor extreme kou echt nodig.

Advertentie

De weermodellen gaven een gemengd beeld. Daar waar de hoofberekening van het Europese model voor de delen van het land met de dikste sneeuwlaag met de laagste temperaturen kwam (tot -21 graden), waren de andere berekeningen in de pluim een stuk minder koud. Ook andere computermodellen kwamen niet met de extreem lage temperaturen van de Europese hoofdberekening. Ik werkte destijds in de weerkamer van Meteo Consult in Wageningen. Daar werd besloten om toch vol op de extreme Europese berekening in te zetten.

Temperaturen als een baksteen omlaag

Het werd een spannende avond. Al snel werd duidelijk dat er iets bijzonders te gebeuren stond. Niet alleen klaarde het op steeds meer plaatsen op, ook stortten de temperaturen als een baksteen omlaag. Nog voordat de dag ten einde was, wees de thermometer in Marknesse al -19,5 graden aan. Het oude record van Wageningen werd op 3 maart dus al verbroken.

IJzig koud in de ochtend van 4 maart in Garderen - Reinout van den Born

Internationaal worden de metingen van minimum- en maximumtemperaturen op UTC-tijden gedaan. In Nederland eindigt de meetdag om 00 UTC, dat wil zeggen begin maart om 1 uur ’s nachts (plaatselijke tijd). De nieuwe dag begon dus ook meteen met een kouderecord. En de temperatuur bleef nog even dalen totdat de thermometer in Marknesse -20,7 graden aanwees. Vanaf dat moment ontstond er (helaas) mist en werd een verdere daling onmogelijk.

Veel plaatsen met zeer strenge vorst

Niet alleen in Marknesse was het koud. Op veel plaatsen kwam het tot zeer strenge vorst. Hoogeveen noteerde -19,7 graden, Nieuw-Beerta -19,3 graden, Stavoren -18,9 graden, Berkhout in Noord-Holland -18,7 graden, Eelde -18,4 graden, Lelystad -17,8 graden, Hupsel -17,5 graden en Heino -17,2 graden. Deelen kwam een nacht later nog tot -17,0 graden en ook Twenthe, Schiphol, Leeuwarden, Herwijnen en Cabauw kwamen tot zeer strenge vorst.

De gevolgen van de vorst waren spectaculair. Zo vroor het IJsselmeer in één nacht vrijwel helemaal dicht. En dat in maart! Ook waren allerlei poolverschijnselen te zien. Zoals poolsneeuw (ijsdiamantjes) in de lucht, ijsmist en arctische zeerook. Als je buiten was en door je neus inademde, bevroor het snot in je neus. Alsof je op wintersportvakantie was.

Autothermometer naar -20 graden

Zelf ben ik die ochtend vroeg naar Garderen, de woonplaats van mijn ouders gereden, langs een aantal notoir koude punten die ik kende. Het was spectaculair. Terwijl het licht werd, vond ik plekken waar de autothermometer tot -20 graden daalde. De enige keer in mijn leven dat ik dergelijk lage temperaturen eerder had gevoeld, was in de winter van 1985 in januari.

Buiten de auto zag je de ijsmist stil, maar onaantastbaar boven de heide hangen. Het was er compleet stil en vooral koud. Even buiten zijn, leverde je gevoelloze handen op door de kou. De weg was compleet droog. Het was zo koud dat het zout erop niet meer werkte.

Dikke rijp op het gaas van de hekken - Reinout van den Born

IJsmistbanken boven het veld

Eenmaal aangekomen in Garderen vroor het ook daar nog meer dan 15 graden. De sneeuw knerpte door de lage temperaturen op een heel andere manier onder mijn voeten dan we normaal in Nederland gewend zijn. De draden van het gaas aan de hekken zaten onder een dikke laag rijp. Ook hier waren boven de velden nog ijsmistbankjes te zien.

Later op de dag stak een zuidelijke wind op en gingen de temperaturen, geholpen door de zon die heel de dag scheen, weer snel omhoog. Toch bleef het op veel plaatsen heel het etmaal vriezen. Hoogeveen had een maximumtemperatuur van -2,3 graden, in Eelde en Nieuw-Beerta kwam het kwik tot -2,2 graden. In het zuiden en westen steeg het kwik wel net boven nul, in het zuiden vooral doordat daar in de voorgaande dagen ook minder sneeuw was gevallen.

Snelle overgang naar lenteweer

Het koude weer, met vooral in de nachten nog vorst, hield tot en met het weekend daarna aan. Vervolgens viel de dooi in en was het gedaan met de maartwinter. De omslag was best spectaculair, want op 16 maart werd het in het zuiden alweer 21 graden.