De laatste Elfstedentocht ooit was vandaag 28 jaar geleden

Foto boven: Schaatsen op de Loosdrechtse plassen, een archieffoto - Chris Meewis

Het is vandaag 28 jaar geleden dat in Friesland voor het laatst een Elfstedentocht is gereden, gewonnen door Henk Angenent. Nooit eerder hebben we nadien zo lang op de volgende tocht moeten wachten als nu. Het ziet er meer en meer naar uit dat Angenent zelfs de laatste winnaar van de Elfstedentocht is geweest.

Advertentie

De kou kwam er destijds in december (1996 nog) sluipenderwijs in. Ik weet nog hoe ikzelf op de 18^e op het vliegtuig naar Spanje stapte en dat bij het vertrek vanaf Schiphol, de ochtend was wat regenachtig verlopen, de wind net naar het oosten was gedraaid.

Schaatsen op de Loosdrechtse plassen, een archieffoto - Chris Meewis

Niet meteen koud

Het werd nog niet meteen koud. In Eelde lagen de temperaturen in de nachten rond het vriespunt en overdag op 5 graden, in De Bilt werd het op de 19^e nog 8 graden. Maar het gebied met oostelijke tot noordoostelijke winden breidde zich wel zuidwaarts uit.

Een dag later, op 20 december, bleef het in het noorden van het land in Leeuwarden en in Eelde al net aan vriezen, in het midden en zuiden van Nederland werd het nog tussen 3 en 6 graden. Op het koufront, dat van west naar oost over het land lag, was veel regen gevallen. In een brede strook over het midden en noordwesten van het land 25 tot 30 millimeter.

Het vroor praktisch overal

Nog een dag later, op 21 december 1996, vroor het praktisch overal. In de nacht al op veel plaatsen matig met minimumtemperaturen tussen -3 en -7 graden, overdag licht met maxima tussen 0 en -4 graden. Op de weerkaart zagen we toen een hogedrukgebied met centrum in het zeegebied tussen IJsland en Groenland en een lagedrukgebied op zee bij Portugal.

In de periode daarna werd het iedere dag een beetje kouder. De kerstdagen verliepen koud met in de nachten matige en in de nacht naar tweede kerstdag zelfs op diverse plaatsen strenge vorst (Leeuwarden -12,3 graden, De Bilt -12,2 graden). Het hogedrukgebied had op dat moment een uitloper die precies over Nederland lag. Er was daardoor maar weinig wind, waardoor het in de nachten fel kon afkoelen. Overdag vroor het in de zon net aan licht.

Nog even wat zachtere lucht

Rond 29 december drong nog even wat zachtere lucht land binnen, toen een lagedrukgebied vanuit het noordoosten dichterbij kwam en de wind bij ons even de noordwesthoek opzocht. In het oosten en zuidoosten van het land bleef het kwik onder het vriespunt.

Toen het lagedrukgebied met zijn kern eenmaal ten zuiden van Nederland was uitgekomen en de wind opnieuw de oost- tot noordoosthoek had opgezocht, was het hek van de dam. Zeer koude lucht bereikte onze omgeving en bleef enkele dagen binnen de grenzen.

Opnieuw strenge vorst

Op 30 december vroor het alweer op de meeste plaatsen en kwam het in de avond in het oosten van het land tot strenge vorst. Oudejaarsdag verliep bitter koud. Op veel plaatsen vroor het ook overdag tussen 5 en 10 graden en in Enschede kwam het kwik niet hoger dan -10,1 graden. Tijdens de jaarwisseling vroor het op veel plaatsen 10 tot 15 graden.

Uiteindelijk daalde het kwik in de nieuwjaarsnacht tot -18,8 graden in Nieuw-Beerta. Op de Waddeneilanden na kwam het in het hele land tot strenge of zeer strenge vorst. Overdag werd het niet warmer dan tussen -7 en -12 graden (-12,3 graden in Maastricht).

Een beetje sneeuw

Bij het binnendringen van de koude lucht aan het einde van 1996 was op veel plaatsen in het oosten van het land een beetje sneeuw gevallen, maar die sneeuw vroor snel weer weg. Alleen in het noorden bleef lokaal wat achter, ook door sneeuwbuien vanaf zee.

Rond die tijd nam de Elfstedenkoorts in Nederland grote vormen aan. Een jaar eerder, tijdens een langdurige vorstperiode in januari en februari, had de tocht kunnen worden gehouden, maar durfde het Elfstedenbestuur het niet aan. Om een herhaling te voorkomen, was de voorbereidingstijd drastisch ingekort. Dat zou later erg van pas komen.

De Tocht zou nog niet komen

Toen ik rond 1 januari vanuit Spanje mijn ouders belde om ze een gelukkig nieuwjaar te wensen, vertelde mijn vader dat was besloten om de Elfstedentocht nog niet uit te schrijven. Ik zou ergens rond 5 januari weer in Nederland terugkomen, en wilde het meemaken van de tocht (thuis, via de televisie) natuurlijk niet missen. Ik was weer gerustgesteld.

Toch ging het daarna snel. Niet veel later werd 4 januari als datum geprikt. Terwijl de temperaturen in Nederland, na de ijzig koude start van de maand, weer wat opliepen, bleef het gewoon vriezen. Op 4 januari, de dag van de laatste Elfstedentocht, was het in Leeuwarden ’s nachts -5,6 graden en overdag -3,0 graden. Het zonnetje scheen, er waaide een wat vlagerige noordoostenwind en de omstandigheden voor de schaatsers waren ideaal.

En toen was De Tocht al geweest

Toen ik in Nederland terugkwam, was de tocht dus al geweest. Dat was voor mij een grote teleurstelling, weet ik nog. Helemaal met de kennis van nu. Het feit dat de vorst nog wat langer aanhield, maakt wel veel goed. Evenals een jaar eerder konden we fantastisch schaatsen, onder meer op de grachten van Amsterdam waar ik toen woonde. Dat was geweldig.

De vorst hield nog tot 11 januari aan. Daarna vroor het in de nachten nog steeds vaak, maar kwamen de temperaturen overdag dik boven nul. En liep de schaatspret geleidelijk af. In februari heerste een westcirculatie en was het met de winter gedaan.

Alleen in 2012 nog een kans

Na die laatste Elfstedentocht is er alleen in 2012, toen we in februari een prachtig vorstperiode van 2 weken beleefden, nog een kans geweest. De natte voorgeschiedenis en het vele kwelwater dat daarvan het gevolg was, gooiden echter roet in het eten.

Hoewel grote delen van het parkoers de benodigde 15 centimeter ijs uiteindelijk haalden, waren er ook delen waar het ijs nog niet verder dan tot 9 centimeter was aangegroeid. Voorzitter Wiebe Wieling van de Elfstedenvereniging had tijdens een persconferentie dan ook ‘geen goed nieuws’. De tocht is er niet meer gekomen. En sindsdien dus evenmin.