Toekomst Elfstedentocht nog veel somberder dan nieuw onderzoek nu laat zien
Reinout van den BornDe kans op een nieuwe Elfstedentocht neemt drastisch af, zo blijkt uit onderzoek, gedaan door een groep Nederlandse wetenschappers. Op basis van de situatie van nu zou De Tocht statistisch gezien nog eens in de 32 jaar gereden kunnen worden.
En om maar gelijk met de deur in huis te vallen: waarschijnlijk zijn de vooruitzichten nog veel somberder. In het onderzoek wordt geen rekening gehouden met de invloed van de hogere watertemperaturen van tegenwoordig. Ook is niet gekeken naar de rol van hevigere regenval in de winters van nu. Tenslotte zouden eigenlijk ook de veranderende luchtdrukpatronen van de huidige tijd bij het onderzoek moeten worden betrokken.
Elfstedentocht heeft mythische status
Hoewel al 28 jaar niet meer gehouden, kun je de Elfstedentocht nog steeds het grootste en meest beeldbepalende sportevenement van Nederland noemen. Zou De Tocht nog een keer gehouden worden, dan kwamen zeker enkele miljoenen mensen op de been om in Friesland aan het parcours te staan en de deelnemers aan te moedigen. Voor een veilige Elfstedentocht is een ijsdikte van minimaal 15 centimeter nodig, overal op het 200 kilometer lange parcours.
Tussen 1909 en 1997 kwam het er in totaal vijftien keer van. In die periode waren er ook meerdere jaren waarin het net niet lukte, zoals in 1996. Ook in de strenge winter van 1979 was er geen Elfstedentocht. Toen was het de grote hoeveelheid sneeuw die in de weg zat.
Er is nog één (kleine) kans geweest
Sinds 1997 is er welgeteld nog één kans geweest, in februari 2012. Voor wat de temperaturen betreft, gemiddeld een temperatuur van in elk geval -4,2 graden gedurende een periode van 15 dagen, had het dat jaar moeten kunnen. Toch lukte het niet. Daarvoor waren twee redenen. Niet alleen was de winter in de aanloop naar de vorstperiode van toen erg zacht geweest, waardoor de watertemperaturen hoger waren dan anders, ook was er veel regen gevallen. In de delen van Friesland die daardoor met kwel te kampen hadden, was er nog veel te weinig ijs.
De toenmalige voorzitter van de vereniging ‘De Friesche Elf Steden’ Wiebe Wieling had tijdens de enige persconferentie, die aan die mogelijke tocht werd gewijd, dan ook ‘geen goed nieuws’. Daarna is er nooit meer over het eventuele doorgaan van De Tocht gespeculeerd.
Warmer water
Warmer water dan vroeger hebben we, door het andere klimaat waarin we in Nederland leven, tegenwoordig het hele jaar door, in de zomer en in de winter, maar ook in de tussenliggende lente en herfst. Ook is de hoeveelheid regen die tegenwoordig valt alleen maar toegenomen.
In de winter werken deze omstandigheden de kansen op een nieuwe Elfstedentocht verder tegen. Niet alleen vriest het minder (minder vaak, maar ook met minder lage temperaturen) dan vroeger, door de in de basis hogere watertemperaturen is ook nog eens extra vorst nodig om aan de voor een Elfstedentocht benodigde 15 centimeter ijs te komen.
Verstoring van de vorst
Daarbij is het zo dat de uitstroom van echt koude lucht naar onze omgeving, in combinatie met het in de basis warmere water van de Noordzee dan vroeger, makkelijk tot vorming van storingen leidt, neerslag en een verstoring van de vorst, die voor het ijs zo hard nodig is. Al meerdere potentieel interessante vorstperioden zijn op deze manier de afgelopen jaren in de kiem gesmoord. De winter van 2010 was daar één, langdurig voorbeeld van.
Drukverdelingen die, zoals in de winter van 2012 twee weken lang de aanvoer van ijskoude lucht vanuit Rusland opleverden, komen in de moderne tijd nauwelijks meer voor. En zelfs als de wind wel langere tijd oostelijk is, zoals in de voorbije februarimaand nog, is vaak geen kou meer voorradig en blijven de temperaturen opvallend hoog. Dit heeft weer te maken met de geringere hoeveelheid kou die in de huidige winters rond de poolgebieden voorradig is. Om die kou nog bij ons te laten komen, zijn tegenwoordig extremere drukverdelingen nodig dan vroeger. En die duren nu eenmaal minder lang en kunnen daardoor minder bewerkstelligen.
In 2021 nog een mooie winterweek
Een mooi voorbeeld hiervan deed zich in de winter van 2021 voor, toen we – na een aanloop van maar liefst zes weken – de kou ook nog een weekje in Nederland kregen. Eerst was er de sneeuwstorm Darcy, daarna vroor het week lang volop en kwamen we massaal op de schaats. In de buurt van een Elfstedentocht kwamen we niet, daarvoor duurde het te kort.
Het Hellmanngetal, een koudegetal dat wordt gebruikt om de kouproductie gedurende de wintermaanden inzichtelijk te maken, laat de invloed van al die hiervoor beschreven invloeden keihard zien. Kwamen we in de winter van 1997, de winter waarin de laatste Elfstedentoch werd gehouden, in De Bilt nog tot een koudegetal van 131,6 (Elfstedentocht op 4 januari), in de winter van 2012 bedroeg dat getal 88,4. In de winter van 2021 was de koude week nog voldoende voor een koudegetal van 36,3. En dat was de hoogste uitslag in de laatste 12 jaar.
De laatste Tocht is waarschijnlijk verreden
Het kan dan ook niet anders dan dat de conclusie van een onderzoek, waarbij behalve de luchttemperatuur ook watertemperatuur, neerslag en drukpatronen zouden worden meegenomen, er nog veel somberder uit zou zien. Waarschijnlijk zou het erop neerkomen dat de laatste Elfstedentocht al is verreden, namelijk in 1997. En dat er geen nieuwe meer komt.
