IJslandse vulkaan legde luchtverkeer 15 jaar geleden stil
Reinout van den BornDankzij het droge en zonnige weer van de laatste weken hebben we in Nederland vaak blauwe luchten kunnen zien. Op sommige momenten was de lucht zo blauw dat een vergelijking met de coronatijd kon worden gemaakt. Of met die van de uitbarsting van de Eyjafjallajökull vulkaan in IJsland, nu 15 jaar geleden. Met de perioden dus dat er geen vliegtuigen in de lucht waren die hun strepen door het luchtruim trokken.
De coronaperiode ligt nog vers achter ons. De periode waarin de Eyjafjallajökull uitbarstte is langer geleden. Wat gebeurde er destijds ook alweer? We gaan even terug.
Meerdere vulkaanuitbarstingen
IJsland heeft in deze nieuwe eeuw meerdere keren met vulkaanuitbarstingen te maken gehad. De aswolken daarvan hadden hun effect tot ver boven het Europese continent. We hadden bijvoorbeeld de Grimsvötn in 2004 en 2011 en de Eyjafjallojökkull in 2010. Deze hielden de gemoederen in geheel Noordwest-Europa danig bezig. In het luchtverkeer en op de vliegvelden deden zich chaotische taferelen voor doordat steeds meer vluchten geschrapt moesten worden.
De IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull barstte in april 2010 uit, wat leidde tot een enorme aswolk boven Europa. Deze natuurramp had grote gevolgen voor Nederland.
Nederlandse luchtruim werd gesloten
Het Nederlandse luchtruim werd tussen 15 en 20 april grotendeels gesloten. Hierdoor kwam het vliegverkeer op Schiphol en andere luchthavens stil te liggen. Duizenden vluchten werden geannuleerd, wat leidde tot gestrande reizigers en druk op het openbaar vervoer.
De economische schade was aanzienlijk. Luchtvaartmaatschappijen zoals KLM leden miljoenenverliezen. Ook de exportsector, met name de bloemenhandel, werd hard getroffen doordat verse producten niet konden worden vervoerd. Tegelijkertijd zorgde het vliegverbod tijdelijk voor een lagere CO₂-uitstoot in Europa. De crisis maakte duidelijk hoe kwetsbaar internationale verbindingen zijn en leidde tot herzieningen in luchtvaartveiligheidsbeleid.
Mid-Atlantische rug
Het eiland IJsland bevindt zich op de zogenoemde Mid-Atlantische rug, een vanuit de geologie bekende spreidingszone waar twee tektonische platen uit elkaar bewegen. Daar waar dit gebeurt, ontstaat ruimte. Die ruimte wordt weer opgevuld door magma, die uit de diepere delen van de aarde omhoog komt. Dit magma levert vulkanisme op. IJsland ligt op een plek die vulkanisch gezien zeer actief is. De Mid-Atlantische rug is daar door het vulkanisme zo hoog geworden, dat hij tegenwoordig boven het zeewater uitsteekt. Het stuk dat boven zee uitkomt, kennen wij als IJsland. En IJsland is natuurlijk beroemd vanwege zijn vulkanisme.
Vliegen in een aswolk is bijzonder gevaarlijk, omdat vliegtuigmotoren er dan mee kunnen ophouden. In het verleden (in 1989) is iets dergelijks al eens bij een KLM-vliegtuig gebeurd. Het incident liep uiteindelijk wel goed af. Zo’n aswolk gedraagt zich eigenlijk net zoals een rookpluim. Hoe verder de pluim bij de bron, in dit geval de vulkaan, vandaan komt, hoe meer de as uitspreidt. De wolk wordt dus uitgestrekter, maar de concentratie aan as loopt ondertussen wel geleidelijk terug. En dus ook het gevaar ervan voor bij voorbeeld de luchtvaart.
Overstromingen op IJsland
Op IJsland zelf veroorzaken vulkaanuitbarstingen overlast en gevaar. De vele aswolken zijn erg gevaarlijk voor mens en dier. Sowieso vanwege de luchtwegen, maar as dat op de grond belandt, is ook nog giftig voor de schapen. Daarnaast kunnen rivieren in de omgeving van de vulkaan overstromen, mede omdat een grote hoeveelheid smeltwater kan vrijkomen. Een deel van de uitbarstingen speelt zich onder de gletsjer af.
Hoogte aswolk
We hebben in Nederland zelfs ook met vulkaanstof te maken gehad van veel verder weg. Bijvoorbeeld in augustus 2008, toen een deel van een aswolk afkomstig uit de Kasatochi – een vulkaan op de Aleoeten in de buurt van Alaska – over ons land trok. Die wolk hing heel hoog in de atmosfeer, wel op een hoogte van 20 kilometer, en leverde destijds nauwelijks tot geen overlast op. Het vliegverkeer had er in elk geval geen last van. De aswolk van nu de IJslandse uitbarstingen hing veel lager in de atmosfeer, op een hoogte waar vliegtuigen vliegen. En is alleen al om die reden veel gevaarlijker.
