Poolwervel de komende week recordkoud en -sterk

Foto boven: Door de sterk afkoelende stratosfeer binnen de poolcirkel kunnen daar de komende tijd weer de prachtige parelmoerwolken ontstaan - NASA.

De stratosferische poolwervel, een straalstroom die de Noordpool op grote hoogte omcirkelt, lijkt de komende week helemaal uit zijn bol te gaan.

Advertentie

Niet alleen kunnen de gemiddelde windsnelheden met tussen 55 en 60 meter per seconde recordhoogte bereiken, ook is er een model dat berekent dat de temperaturen in de kern van de pollwervel op een hoogte van 20 kilometer tot min 93 graden dalen.

Door de sterk afkoelende stratosfeer binnen de poolcirkel kunnen daar de komende tijd weer de prachtige parelmoerwolken ontstaan - NASA.

Nog veel kouder dan vorig jaar

Het gaat hier om het MERRA2 model van de NASA. In de grafiek bij dit verhaal is te zien hoe de verwachte temperatuur ver onder het record lijkt door te gaan. Het verschil met vorig jaar rond deze tijd is wel 10 graden. En toen was de poolwervel al kouder dan normaal.

De poolwervel, we hebben het er op deze site wel vaker over, is een min of meer cirkelvormige straalstroom rond het poolgebied, die zich in het winterhalfjaar voordoet. De veroorzaker ervan is de poolnacht. Doordat de zon in het poolgebied gedurende de winter lange tijd niet schijnt, koelt de lucht daar sterk af. In de gebieden er omheen, waar de zon nog wel dagelijks schijnt, is het stukken warmer. Op de grens van die warme en de koude gebieden vormt zich een band met hoge windsnelheden, die het poolgebied gedurende de winter omcirkelt.

Poolwervel erg belangrijk voor het weer

Bij de totstandkoming van het weer op het Noordelijk Halfrond speelt de poolwervel een belangrijke rol. Het systeem bepaalt in grote mate hoe warme en koude bovenluchten zich over de noordelijke helft van de aardbol verplaatsen. De ligging hiervan bepaalt hoe de drukverdeling er bij ons uitziet en hoe de winden op het noordelijk halfrond waaien.

De berekening van het Amerikaanse MERRA2 model. Helemaal onderin is het lijntje voor de komende week te zien - NASA

Kortgeleden kwam een groot deel van Noord-Amerika onder juk van een ijzige uitbraak van arctische lucht vanuit het poolgebied terecht. De poolwervel, die de wind er op grote hoogte in de noordwesthoek had gebracht, was hier de schuldige van.

In Europa maakt de winter nauwelijks kans

Tegelijkertijd wil het bij ons in Europa maar niet vlotten met de winter. Ook hier is de poolwervel de oorzaak. Doordat ons continent ten opzichte van de poolwervel zo gepositioneerd is dat de wind in de hoogste delen van de atmosfeer vaak uit het zuidwesten waait, is de bovenlucht bij ons vaak warm. Hogedrukgebieden in onze omgeving ontstaan, zijn hierdoor warmbloedig van aard, liggen meestal boven Centraal-Europa en brengen hooguit stralingskou.

Nu de stratosfeer boven het poolgebied de komende week mogelijk recordkoud wordt, zullen zich binnen de poolcirkel ook weer parelmoerwolken kunnen vormen. Het zijn wolken in de stratosfeer, die op een hoogte van tussen 15 en 25 kilometer hangen.

Alleen bij extreme kou parelmoerwolken

Doordat in de stratosfeer nauwelijks waterdamp aanwezig is (al is het door de uitbarsting van de Hunga-Tonga vulkaan enkele jaren geleden wel meer dan vroeger) moet het er erg koud worden voordat die wolken ontstaan. Vaak gaat het dan om temperaturen die tot waarden beneden min 80 of zelfs min 85 graden moeten dalen. Dat lijkt de komende tijd te gebeuren.

Er zijn drie typen parelmoerwolken, naargelang hun chemische samenstelling. Het eerste type zijn de wolken die alleen uit ijswater bestaan. Dat worden ook wel polaire stratosfeerwolken genoemd. Wordt het nog wat kouder, dan komen ook de type 1a en 1b wolken aan bod. De type 1a wolken bestaan uit kristallen, gevormd uit salpeterzuur en water. De type 1b wolken bevatten daarnaast zwavelzuur, en dat in een onderkoelde oplossing.

Prachtige kleuren

Het zijn die laatste twee typen bewolking die ook parelmoerwolken worden genoemd. Als de zon erop schijnt, kunnen ze de prachtigste kleuren laten zien. Door de koude poolwervel van deze winter, zijn in Scandinavië al vaak parelmoerwolken te zien geweest.