Winter 2025 – ook zonder winterweer – verloopt wel bijzonder

Foto boven: Boven de mist en de laaghangende wolken is het wel mooi weer - John Oomen

We maken een tot op dit moment best interessante winter mee. Niet dat het weer zo tot de verbeelding spreekt, wel omdat de luchtdrukverdelingen die we voorgeschoteld krijgen steeds weer de context van de belangrijkste drijvers achter het weer tarten.

Advertentie

Veel winterweer hebben we gedurende de eerste helft van de winter, die nu achter de rug is, nog niet gehad. December was een natte en erg zachte maand die in De Bilt met een gemiddelde temperatuur van 6,1 graden eindigde en op een 9^e plaats in de lijst van warmste decembermaanden uitkwam. Het was ook een erg sombere maand, met landelijk slechts 29,9 zonuren. Goed voor een 30^ste plaats op de lijst van somberste decembermaanden.

Boven de mist en de laaghangende wolken is het wel mooi weer - John Oomen

Januari tot nu zonniger en kouder

De januarimaand verloopt een stuk zonniger en staat met landelijk 35,9 zonuren op een tot nu toe 7^e plaats in de lijst van zonnigste januarimaanden. Wel is al behoorlijk wat neerslag gevallen. Het opvallendste feit is dit keer de gemiddelde temperatuur. Die staat in De Bilt na de eerste twee maanden van de maand op 3,2 graden, 0,8 graden beneden het voor de eerste twee weken van januari gebruikelijke gemiddelde. Na de zachte december is dat best opmerkelijk.

De gemiddeld vrij lage temperatuur is op twee manieren tot stand gekomen. Eerst ging het om de aanvoer van koude lucht vanuit het noorden, toen bij Groenland een hogedrukgebied opdook. In die periode viel regionaal op meerdere dagen ook winterse neerslag, het meeste natuurlijk vorige week donderdag in het zuidoosten van het land. Daarna was het, onder de vleugels van een hogedrukgebied, de zogenoemde stralingskou die de temperaturen laag hield.

Westcirculatie de grote afwezige

Wat we deze maand nog niet hebben gezien, is een westcirculatie. En die had er, gezien de achtergrondforceringen die tijdens deze winter actief zijn, best kunnen zijn. Zo is de poolwervel al lange tijd ongemeen sterk, al zitten er af en toe wel wat schommelingen in. De komende tijd lijkt hij alleen maar verder op stoom te komen. Er gaat geen winterdreiging van uit.

Nu komt het vaker voor dat het weer in de troposfeer, de luchtlaag onderin de atmosfeer waarin het weer zich afspeelt, zich niets aantrekt van wat de poolwervel in de stratosfeer erboven allemaal uitspookt. Vooral in de decembermaand is dat zelfs vaak gemeengoed. Vaak zie je pas later in de decembermaand en in januari dat de poolwervel zijn greep op het weer versterkt en dat er dan bijna geen ontsnappen aan een westcirculatie meer mogelijk is.

Nog geen koppeling met troposfeer

Dit jaar is echter alles anders. De halve winter is al voorbij, en nog altijd is de poolwervel er niet in geslaagd de koppeling met de troposfeer te maken. Het weer in de onderste luchtlaag gaat nog steeds min of meer zijn eigen gang, al wordt het wel steeds spannender.

Dat zich boven ons deel van het noordelijk halfrond nog altijd geen westcirculatie heeft doorgezet, heeft met een warme luchtlaag te maken, die de afgelopen zomer al in de stratosfeer rond het poolgebied te zien was. En in die periode bijzonder opvallend werd gevonden. Er waren meteorologen die op dat moment betwijfelden of die luchtlaag er wel echt was. Ze controleerden de instellingen van hun computers, maar er bleek niets mis.

Warme luchtlaag nog steeds niet verdwenen

Inmiddels zijn we vele maanden verder en is die warme luchtlaag nog steeds niet helemaal verdwenen. Hij ligt alleen wel veel lager dan toen. En blijkt tot nu toe deze winter de grote sta-in-de-weg te zijn geweest voor de poolwervel om zijn macht te doen gelden.

Hoe dat precies werkt, is best een ingewikkeld verhaal. Het heeft met daalbewegingen te maken die de vorming van hogedrukgebieden veroorzaken, op noordelijkere posities dan je onder de huidige omstandigheden zou verwachten. In elk geval in de weerberekeningen.

Hogedrukgebied liggen bij ons te zuidelijk

Jammer is wel dat de poolwervel die invloeden boven Europa wat verder naar het zuiden heeft geduwd. Daardoor zien we hier niet, en in de VS bijvoorbeeld wel, de uitstroom van echt koude lucht naar onze omgeving. Door hogedrukgebieden boven Scandinavië. Bij ons liggen ze zuidelijker. We moeten het met stralingskou doen onder eurohogen.

Wat we wel geregeld zien, is het voorkomen van de bijzondere parelmoerwolken boven Scandinavië, ten teken van de extreem koude stratosfeer (dichtbij de kern van de poolwervel) daar. Het is er op grote hoogte zo koud dat ozon met andere gassen reageert en feitelijk vervalt. Ook ontstaan daarbij de bijzondere parelmoerwolken, die er fraai uitzien.

Opnieuw winterse settingen

Hoewel eigenlijk alle achtergrondforceringen ook nu weer wijzen op het op termijn inzetten van een westcirculatie boven de Oceaan en ons deel van Europa, strooien de weerkaarten voor de wat langere termijn juist weer met fraaie wintersettingen. Of ze uitkomen is vers twee, dat is tot nu toe nog maar weinig gebeurd. Maar dat ze verschijnen, helemaal met in het achterhoofd de achtergrondforceringen van dit moment, maakt de winter dit jaar toch best bijzonder.