Waar komen al die grijze luchten toch vandaan?

Foto boven: Een veel gezien beeld, de afgelopen dagen in Nederland. Grijs, donker en motregen... - Nely van Frankenhuyzen

In delen van Nederland is het al 8 dagen achtereen bewolkt. Als het tot en met donderdag in De Bilt bewolkt blijft, dan gaat het daar om een periode van 9 zonloze periode achtereen. Dat zou dan sinds 1993 (dus 31 jaar) niet meer zijn voorgekomen.

Advertentie

Het Ad meldt dit vanochtend. Overigens waren er vanochtend in het noordwesten en noorden van het land wel enkele opklaringen. Daar heeft de zon zich even laten zien. Hier en daar gebeurde dat ook in het westen. Inmiddels breidt de laaghangende bewolking zich weer verder over het land uit en lijkt het de rest van de dag bewolkt te blijven.

Een veel gezien beeld, de afgelopen dagen in Nederland. Grijs, donker en motregen... - Nely van Frankenhuyzen

Schade valt nog mee

Als je naar het aantal zonuren van 2024 tot nu toe kijkt, valt de schade nog wel mee. We staan in De Bilt tot en met gisteren op 1686,4 zonuren, goed voor een 27^e plaats op de ranglijst van zonnigste jaren. Recent was er in de jaren 2017 en 2012 op dit tijdstip nog minder zon, maar de andere recente jaren staan over het algemeen (veel) hoger in de lijst.

Het is dan ook niet raar dat het vaak sombere weer van de laatste anderhalve maand extra opvalt. Helemaal nu zo’n periode met de kortste dagen van het jaar samenvalt. In delen van het land werd het de laatste week nauwelijks licht. Op het moment dat de zon op z’n hoogst stond, had je nog het gevoel van schemering. En vanaf een uur of twee, half drie begon het gevoelsmatig alweer donker te worden. Met ook nog eens motregen daarbij.

Laaghangende wolken slaan vooral boven land toe

Laaghangende bewolking slaat de laatste jaren vaak toe tijdens het winterhalfjaar. Tijdens een bijeenkomst van klimaatexperts, kortgeleden in Washington DC, kwam naar voren dat de hoeveelheid laaghangende bewolking op aarde in 2023 juist ongebruikelijk laag (herstel van eerdere bewering recordgroot - 18-12) was. Volgens de deelnemers verklaart vooral de teruggang in laaghangende bewolking boven de Atlantische Oceaan, door de verregaande ontzwaveling van de scheepsbrandstof, op zijn minst een deel van de extra opwarming van de aardatmosfeer.

In Europa hebben we er boven land wel op uitgebreide schaal mee te maken gehad. Dat gebeurde tijdens de eerste helft van november en nu in de decembermaand weer. Dunkelflaute noemen ze een periode als deze in Duitsland, slecht vertaald in het Nederlands een periode van duisterluwte. Duister, omdat het continu bewolkt is, en luwte omdat zo’n periode van bewolkt weer vaak met het langere tijd ontbreken van wind gepaard gaat.

Stroomprijzen rijzen de pan uit

Het is dan ook niet voor niets dat de stroomprijzen in ons deel van Europa snel omhoog gingen. Stilstaande windmolens en zonnepanelen, die door het ontbreken van de zon geen of nauwelijks opbrengsten hadden, waren daar natuurlijk debet aan. Het was en is ook ongunstig voor de gasvoorraden, want er moesten voor het op gang houden van de stroomvoorziening meer gascentrales worden bijgeschakeld. En die gebruiken een deel van het gas op.

De gebieden in Europa die door de laaghangende bewolking bedekt worden, zijn af en toe immens. Er waren momenten dat je van Nederland door heel Centraal- en Oost-Europa tot ver ten oosten van Moskou kon doorrijden, zonder ooit de zon te zien. Dan is ook goed te begrijpen waarom zulke wolkengebieden het klimaat als geheel kunnen beïnvloeden.

In hogedrukgebieden

Laaghangende bewolking ontstaat bij voorkeur in hogedrukgebieden die met relatief warme lucht zijn gevuld. Vind je dan op enige hoogte in de atmosfeer relatief hoge temperaturen terug, aan de grond koelt het door de korte dagen wel af. Die koude luchtlaag aan de grond raakt afgesneden van de warmere lucht erboven. Luchtverontreiniging en vocht hopen zich in de dunne, relatief koude laag op en al snel vormt zich erin de laaghangende bewolking.

Dat het in het winterhalfjaar zo makkelijk en op zoveel plaatsen tegelijk tot laaghangende wolken komt, heeft met de toegenomen luchtvochtigheid te maken. Door de hogere watertemperaturen van tegenwoordig, verdampt meer water. Zo is meer brandstof voor de laaghangende wolken beschikbaar. De luchtverontreiniging levert de condensatiekernen die nodig zijn om de wolken te laten ontstaan. In alle benodigdheden wordt dus voorzien.

Lange neus van klimaatverandering

Feitelijk zijn laaghangende wolken in de winter een lange neus van de klimaatverandering. Op momenten waarop vroeger makkelijk de zo doorbrak, zoals in perioden met noordoostelijke winden, zitten we nu vaak tegen een grijs wolkendek aan te kijken. Als de wind vanuit het zuidwesten waait, zijn de Oceaan en de Noordzee de leveranciers ervan.

De langste aaneengesloten periode van zonloos weer kwam in februari 1959 voor. Toen duurde het grijs maar liefst 14 dagen. Het was wel een andere tijd. De lucht was veel viezer, we stookten vaak nog op kolen. Doordoor waren er toen hoe dan ook meer wolken in de lucht.

Wind moet atmosfeer schoonblazen

Een einde aan het bewolkte weer komt er pas als een sterk toenemende wind de atmosfeer weer eens lekker schoon blaast. Dat lijkt donderdag en vrijdag eindelijk te gaan gebeuren.