Op maandag 27 januari was het precies 82 jaar geleden dat Nederland geconfronteerd werd met de laagste temperatuur ooit gemeten. Winterswijk had de eer om deze mijlpaal te bereiken, met een temperatuur van -27,4 graden in de vroege ochtend, een record dat sindsdien nooit meer geëvenaard is.

In de januarimaand van 1942 was het al langdurig koud. In deze derde opeenvolgende strenge Oorlogswinter was het kwik in Winterswijk al sinds 5 januari niet meer boven het vriespunt uitgekomen, hoewel het midden van Nederland op 9 januari kortstondig een kleine opwarming kende.

Zachtere lucht probeerde het

In de aanloop naar de recordkou probeerde zachtere lucht vanuit het zuiden het land binnen te dringen. Maastricht registreerde tussen 24 en 26 januari enkele keren temperaturen boven nul, terwijl het in het noorden bleef vriezen. Tijdens deze periode trokken sneeuwstormen over het midden en zuiden van het land, met accumulaties tussen 20 en 40 centimeter op veel plaatsen.

De nacht van 27 januari bracht rustig weer met zich mee met een heldere hemel en een erg koude bovenlucht. Dit resulteerde in de historische lage temperatuur van -27,4 graden in Winterswijk. Het is niet uit te sluiten dat op andere locaties zonder thermometer de temperatuur nog lager was, mogelijk zelfs -30 graden.

Het leed door de kou was groot

Het leed dat deze kou met zich meebracht, was alom voelbaar in Nederland. Gebrek aan brandstof maakte het moeilijk om de huizen warm te houden. Veel mensen sliepen met hun jassen aan, terwijl pasgeborenen soms zelfs in bevroren wiegjes belandden, met een enkele keer fatale gevolgen.Er was een algemeen tekort aan alles. Zelfs het gerucht van een slagerij die vleesresten over had, leidde tot ruzie en gevechten in lange wachtrijen, waar sommigen beloond werden en anderen niet.

De dagen rond de koudste periode werden gekenmerkt door grote overlast van het weer. De sneeuw legde het land lam, waardoor wandelen of fietsen vrijwel onmogelijk was en mensen gedwongen waren trams te nemen die de drukte nauwelijks aankonden.

Februari ook koud

Na deze piek van de kou volgde kortstondig een iets mildere periode, totdat de februarimaand opnieuw erg koud uitpakte. Halverwege maart eindigde eindelijk de winter, maar niet zonder tragische verhalen van kinderen die verdronken door het smeltende ijs.

De winter van 1942 werd gevolgd door andere strenge winters, waaronder die van 1945 tijdens de hongerwinter, 1947, 1956 en 1963. In latere decennia vertoonden winters zoals die van de jaren '70 (1979), '80 (1985-1987) en '90 (1996 en 1997) nog steeds koud weer, zij het op een minder extreme schaal. Sinds de millenniumwisseling hebben we niet meer zo'n koude winter meegemaakt, maar op 4 februari 2012, een ochtend waarop het in Lelystad bijna 23 graden vroor, werd nog wel een kouderecord gevestigd voor deze eeuw.