De winter van 1979: een ijskoud avontuur vol saamhorigheid en spektakel
Reinout van den BornTweeënhalve maand winters stuntwerk van topklasse! Zo typeerde de onlangs overleden weerhistoricus Jan Buisman de legendarische winter van 1979 in zijn boek Bar en Boos.
De weerverteller is deze week op wintersport. Daarom publiceren we twee series over twee van de bijzonderste winters van de vorige eeuw: de winters van 1979 en 1963. Dit is deel 6 van de serie over de winter van 1979.
Voor velen was die winter een baken, een ijkpunt waaraan al het winterweer sindsdien is afgemeten. Maar wat betekende deze ijskoning onder de winters nu écht voor de mensen die hem beleefden? In dit vijfde deel van onze serie over 1979 duiken we in de menselijke kant van dit ijzige avontuur.
Een winter vol eerste keren
Voor velen, ook voor mijzelf, was 1979 de eerste winter van betekenis. En wat voor een! Een seizoen vol uitersten en onvergetelijke momenten. Als tienjarig jongetje leefde ik in een huis dat in verbouwing was en vaak ijskoud aanvoelde. Binnen probeerden we de kou te trotseren met de open haard, maar die zorgde soms net zo goed voor rook in de kamer als voor warmte. Toch maakte dit alles onderdeel uit van de charme van die winter.
Wat 1979 zo uniek maakte, was hoe alles nieuw en intens aanvoelde. IJzige kou die bijna bijtend was, stuifsneeuw die de wereld in een wit woestijnlandschap veranderde, en ijs dat dagelijks aan de binnenkant van de ramen zat. En dan was er nog de ijzel, die wegen onbegaanbaar maakte en voor eindeloze chaos zorgde. Als de winter van 1979 zich nu zou herhalen, zouden we waarschijnlijk wekenlang onder een onafgebroken code rood leven.
Een logistieke missie in Friesland
Toch bracht de ontwrichting niet alleen ongemak, maar ook saamhorigheid. Neem nu mijn vader, directeur van een veevoederbedrijf, die geen moeite had om chauffeurs te vinden voor een noodtransport van veevoer naar klanten in Friesland.
Sneeuwduinen versperden de wegen, maar boeren wachtten met hun trekkers om vrachtwagens door de diepe sneeuw te trekken. Het was een logistieke expeditie die vroeg in de ochtend begon en laat in de avond eindigde, maar iedereen werd bereikt. Een huzarenstukje dat een krachtig staaltje samenwerking liet zien.
IJzel en glibberen
De winter van 1979 was er één van extremen, en dat gold ook voor de ijzel. Meer dan 20 dagen lang zorgde ijzel ergens in het land voor spiegelgladde wegen en glibberpartijen. Het was vaak dweilen met de kraan open: bruggen werden afgesloten omdat ijs van de bogen naar beneden viel, en sommige wegen werden volledig onbegaanbaar verklaard. Zelfs in die omstandigheden gingen mensen door, al was het soms met vallen en opstaan – letterlijk.
Geen Elfstedentocht, wel avontuur
Waar 1979 ook om bekendstaat, is het ontbreken van een Elfstedentocht. Het ijs op het IJsselmeer was dik genoeg voor auto’s, maar de enorme hoeveelheden sneeuw op het ijs maakten een toertocht onmogelijk. Graafmachines zakten door het ijs in pogingen om het ijs vrij te maken. Toch werd er volop geschaatst. Overal, van sloten tot schoolpleinen. Zelfs het schoolplein in Garderen, dat door de natuur van een perfecte ijsvloer was voorzien, werd een onvergetelijke schaatsbaan.
De magie van het onverwachte
Wat deze winter extra mythisch maakte, was de onvoorspelbaarheid ervan. Steeds weer werd het einde aangekondigd, maar telkens kwam Koning Winter terug. Nederland lag wekenlang precies op de grens tussen ijskoude en subtropische lucht, wat voor constante onzekerheid in de weersvooruitzichten zorgde. Zelfs kaarten die normaal gesproken een definitief afscheid van de winter zouden betekenen, leverden vaak alleen maar lichte dooi op. De winter hield vol.
Grote verschillen, grote saamhorigheid
Het contrast tussen noord en zuid was in die tijd enorm. In het zuiden drong de zachte lucht vaker door, terwijl het noorden wekenlang onder een dik pak sneeuw bedolven lag. Toch bleef de saamhorigheid overal groot. Mensen hielpen elkaar met graven, duwen en transporteren.
Vooral in het noorden van het land, waar hele gebieden door sneeuwstormen van de buitenwereld waren afgesloten, stond solidariteit centraal. Militairen en helikopters werden ingezet om de ergste nood te lenigen, maar het waren vooral de mensen zelf die elkaar erdoorheen sleepten.
Te laat geboren?
Voor wie de winter van 1979 bewust heeft meegemaakt, blijft die periode een magisch ijkpunt. Alles wat daarna kwam, verbleekte erbij. Maar voor de generaties die later werden geboren, zijn het slechts verhalen. "Ik ben te laat geboren," verzuchtte een jonge collega ooit. En ja, misschien heeft hij gelijk. Want om zo’n winter als 1979 nog eens mee te maken in ons huidige klimaat, zou je wel heel veel geluk moeten hebben.
De winter van 1979: een seizoen dat alles had – kou, chaos, saamhorigheid en eindeloos veel sneeuw. Een winter die voor altijd in het geheugen van de Nederlanders is gegrift.
