Elfstedentocht 1985: samengeknepen billen en toch zo mooi..!

Foto boven: Evert van Bethem wint de 13e Elfstedentocht op 21 februari 1985 en op nat ijs - Rob Croes (Anefo)

Als je vanmiddag buiten de deur staat, zou je het aan de hand van de temperaturen van dat moment niet zeggen, maar 40 jaar geleden werd op 21 februari 1985 een Elfstedentocht verreden. Het was de eerste in 22 jaar tijd.

Advertentie

Ik kan me de dag nog goed herinneren. Zelf was ik 16 jaar en er kwam een Elfstedentocht. Hoewel we die in ons leven nog niet hadden meegemaakt, hadden we er wel veel over gehoord. Volgens mijn kregen we van school en dag vrij om niets te hoeven missen. In het zuiden van het land was het vakantie, want het carnaval viel ook in die week.

Evert van Bethem wint de 13e Elfstedentocht op 21 februari 1985 en op nat ijs - Rob Croes (Anefo)

De tweede strenge winter

Na de winter van 1979 was de winter van 1985 de tweede strenge winter die ik in mijn leven bewust meemaakte. Januari kende een lange vorstperiode. Eigenlijk begon die al voor de jaarwisseling en duurde tot en met de 20^ste. Er zat in mijn omgeving (Garderen op de Veluwe) een koudegolf in die van 4 tot en 11 januari duurde. Daarna hield de vorst nog aan.

Vooral het begin van de vorst was erg koud. Op 8 januari daalde de temperatuur in Deelen bij Arnhem tot -24,2 graden. Ik kan me die dag nog herinneren. Als je metalen deurklink van de achterdeur van het huis vroeg in die ochtend aanraakte, vroor je hand er bijna aan vast. Dat was een bizarre ervaring. We hadden het nog nooit eerder zo koud gevoeld.

Het was een bijzondere periode

Het was hoe dan ook een bijzondere periode. Soms trokken kleine storingen voorbij, waarachter een nieuwe golf kou het land overspoelde. De overgangen gingen met scherpe koufronten gepaard die bij temperaturen diep onder nul zware sneeuwval, in het noordoosten soms groene luchten en een enkele klap onweer brachten. Ervoor vroor het een graad of 5, erachter zag je de temperaturen weer duikelen. Enkele keren stond ik buiten om het mee te maken.

Advertentie

Het gonsde tijdens die eerste vorstperiode al van de geruchten en Nederland raakte geleidelijk in Elfstedenkoorts. Op 20 januari kwam echter een abrupt einde aan die eerste aspiraties. Vanuit het zuidwesten viel de dooi in. Die drukte in één klap alle hoop de kop in.

Een westcirculatie volgde

Een westcirculatie volgde, de hoop op een Elfstedentocht verdween naar de achtergrond. ‘Het water is nu wel lekker koud’, riepen we. ‘Als het nog een keer gaat vriezen, zijn we er sneller dan in januari’. En inderdaad: de vorst keerde terug. Vanaf 7 februari kwamen we in een tweede winterperiode terecht. Minder fel dan eerder in januari, maar wel net genoeg.

Opnieuw kwamen we in de ban van voorzitter Jan Sipkema, ijsmeester Henk Kroes en de rayonhoofden. Ze vergaderden wat af. Op 16 februari leek er weer een kink in de kabel te komen, toen het in Friesland door de aanwezigheid van een storing in de nacht 7 graden vroor en de temperaturen overdag tot enkele graden boven het vriespunt stegen.

‘Nog drie nachten met strenge vorst’

‘We hebben nog minstens 3 nachten strenge vorst nodig’, zei Sipkema die dag. Het hogedrukgebied boven Scandinavië strekte zich in extremis nog één keer uit en bracht de wind opnieuw in de oosthoek. In plaats van de gevraagde drie nachten met strenge vorst werden het er twee. Toch kwam het grote moment daar, dat Sipkema de toch kon aankondigen.

Het land was in rep en roer. Duizenden schaatsers spoedden zich naar Leeuwarden om zich voor het eerst in 22 jaar voor de Tocht der Tochten te kunnen inschrijven. De NOS stampte in korte tijd in Friesland de infrastructuur uit de grond die nodig was om op tv verslag te kunnen doen.

En toch werd het spannend

En toch werd het spannend. In de rug van hogedruk boven onze omgeving, horende bij het hogedrukgebied boven Scandinavië, bouwde zich een aparte hogedrukkern op die boven het zuidwesten van Duitsland kwam te liggen. Een front vanaf de Noordzee drong het noorden van het land binnen. De bewolking nam toe en in de nacht voorafgaande aan de tocht kwamen de temperaturen in Friesland boven het vriespunt uit en verscheen water op het ijs.

Toen ik ’s ochtends vroeg uit bed kwam om het spektakel op tv te volgen, zag ik dat de temperaturen ook in Garderen iets boven nul waren uitgekomen. De hoop dat dit niet zou gebeuren, die de avond ervoor nog was uitgesproken, was hiermee de grond ingeboord. Het was te laat om de toch alsnog af te blazen. Op hoop van zegen ging iedereen van start.

Het ijs hield het

Het ijs hield het. Bijna alle deelnemers konden hun tocht succesvol volbrengen. Het bestuur van de Elfstedenvereniging zat wel met samengeknepen billen, ook tijdens de toertocht. Stempelhuisjes moesten meerdere keren worden verplaatst omdat er teveel water op het ijs kwam. Voorzitter Sipkema greep soms in, omdat hij zag dat zich dooigaten in het ijs vormden.

Maar het was vooral één gigantisch feest, dat de mythe van de Elfstedentocht alleen maar vergrootte. Het werd 2,5 graden in Leeuwarden, net voor middernacht vroor het ook nog een paar tienden. Maar toen kwam de laatste deelnemer al over de finish.

Een jaar later alweer een tocht

Het succes van 1985 smaakte naar meer. Lang wachten hoefden we niet. Een jaar later was het opnieuw zover. Toen op 26 februari en op droog ijs. Ook die tocht was een enorm succes.