Sinds oktober is het kletsnat. Zo nat dat meerdere duinpannen waarin vrieskoujagers Pieter Bliek en Karel Holvoet meetstationnetjes hebben staan om het nachtelijke temperatuurverloop te meten zijn ondergelopen.
Zelfs de hoger gelegen zandgronden van de duinen bleken niet in staat het overvloedige hemelwater weg te werken. Een grote, brede duinpan in de Kennemerduinen liep volledig onder water, met als gevolg dat een digitale thermometer op 10 centimeter hoogte verloren ging. De boswachter moest er met hoge rubberen laarzen aan te pas komen om het meetstation uit de duinpan te verwijderen.
Aan het begin van de herfst dacht vrieskoujager Pieter nog dat het nog wel los zou lopen, maar het grondwaterpeil in de duinen bleef maar stijgen. Pieter: 'Toen ik gaandeweg steeds meer duinpannen zag vollopen, dacht ik oeps, dat zou wel eens een probleempje kunnen worden’.
Onderlopende duinpannen
En dat werd het inderdaad. De eerste duinpan die onderliep was duinpan op de locatie Vogelmeer 3 in de Schoorlse duinen. 'Toen ik hier poolshoogte nam stond het water al aan de voet van de paal waaraan het meetstation is bevestigd. Deze heb ik toen een half metertje hoger gezet’. Twee maanden later moest de vrieskoujager de paal nog een halve meter hogerop zetten. 'Ook de paal in de duinpan daarnaast op de locatie Vogelmeer 1 heb ik iets hoger gezet'. Gelukkig zakte het water in de duinpan op locatie Vogelmeer 2 wel helemaal in de grond.
Ook in andere duinpannen zette Pieter de kleine weerhutjes die aan paaltjes op 10 centimeter hoogte staan uit voorzorg hogerop. 'De zandgrond was totaal verzadigd. Bij een flinke regenbui kan het weerhutje zomaar onder water komen te staan. Dan is mijn apparatuur kapot.'
‘Ik hoopte op een droog voorjaar’
De kletsnatte winter, waarin een recordhoeveelheid aan neerslag viel, is onmiskenbaar het gevolg van klimaatverandering, zegt Pieter. Nog nooit is er zoveel hemelwater sinds het begin van de metingen afgetapt. En na een El Niño volgt in de regel een nat voorjaar. 'En dat na een kletsnatte winter. Ik had gehoopt op een droog voorjaar, zodat de duinpannen konden opdrogen, maar ik vrees dat we moeten wachten tot het zomer is.' En nu maar hopen dat het niet ook een natte zomer wordt.
De ondergelopen duinpannen hebben ook invloed op het nachtelijke temperatuurverloop in de duinpannen. In de Schoorlse duinen ligt een cluster van drie duinpannen waarin de temperatuur via weerstations, die live met het internet verbonden zijn, te volgen is. De grootste van de drie duinpannen (Vogelmeer-1) koelt bij helder en windstil weer het minst af. Vogelmeer-2, die iets kleiner is, wordt kouder en Vogelmeer-3, die de kleinste luchtinhoud heeft, koelt het meeste af. 'Het verschil tussen de warmste en koudste duinpan kan bij ideale weersomstandigheden 1,6 graden bedragen.' Maar nu Vogelmeer-3 blank staat, is dit nu juist de warmste. Dat heeft te maken met het verschijnsel dat water warmte vasthoudt en de nachtelijke afkoeling tempert. De hoeveelheid vocht in de bodem heeft dus invloed op het temperatuurverloop.
Vochtgehalte van de bodem
Behalve de temperatuur meten de vrieskoujagers eveneens het vochtgehalte in de zandbodem van de duinpannen. Met behulp van een digitale vochtmeter wordt het vochtgehalte van de zandbodem bepaald. Dat gebeurt ook op een andere manier, waarbij het gewicht van het vocht in de bodem wordt bepaald. Pieter: 'Met een guts (kleine grondboor) haal ik een kolom grond naar boven. Met een liniaal neem ik monstertjes op dieptes van 5, 10 en 15 centimeter diepte. Die monstertjes weeg ik af en plaats ik in de oven en weeg ik daarna terug. Zodoende kun je heel precies het vochtgehalte in de bodem op verschillende dieptes bepalen.' Die waardes zijn nodig om de energiebalans in de bodem te kunnen bepalen.
Vocht heeft een aanzienlijke invloed op de thermische geleidbaarheid van de bodem. 'Als het te nat is, houdt de bodem de overdag verzamelde warmte vast, met als gevolg dat de stilstaande lucht in duinpannen slechter afkoelt. Aan de andere kant kan een beetje vocht de thermische geleidbaarheid stimuleren, waardoor de warmte juist sneller wordt afgevoerd en de lucht in de duinpan meer kan afkoelen.
Dat evenwicht is uiterst gevoelig. Bij deze kletsnatte toestanden is het duidelijk dat het bij nachtelijke afkoeling warmer is dan bij drogere weersomstandigheden. Pieter: ‘Hopelijk neemt het Azorenhoog snel het heft weer in handen met droog weer tot gevolg’.
Met dank aan vrieskoujager Pieter Bliek.
