De Vlaams-Nederlandse vrieskoujagers Karel Holvoet en Pieter Bliek startten in het voorjaar van 2021 een wetenschappelijk onderzoek naar het nachtelijk temperatuurverloop in duinpannen aan de Nederlandse en Belgische kust.
Verreweg de meeste meetapparatuur staat sindsdien in Nederlandse duinpannen opgesteld. Deze week echter breidden Karel en Pieter hun meetstations tot zelfs net over de Belgisch-Franse grens uit, waar nu ook in Franse duinpannen weerhutjes zijn opgesteld.
‘Vanuit Alkmaar was het, inclusief file op de ring van Antwerpen, ruim 4 uur rijden naar de eerste duinpan: Hoge Blekker genaamd, in het Belgische kustplaatsje Koksijde, waar ik rond 09:00 uur een afspraak had met een boswachter van de Belgische natuurbeheerder Aquaduin’, vertelt Pieter. ‘Samen met de boswachter wandelden we in 10 minuten tijd door het grotendeels afgesloten natuurgebied De Doornpanne, naar de door Karel geselecteerde duinpan aan de voet van Belgisch ooit eens hoogste duintop, Hoge Blekker geheten.’
Waterinfiltratiegebied
De boswachter vertelt dat dit een waterinfiltratiegebied is en daarom voor het publiek ontoegankelijk. Er is zelfs camerabewaking aanwezig. De boswachter moest mee om het hek met een sleutel te openen. ‘De Hoge Blekker was ooit 33 meter hoog, maar is door de toeristen flink geërodeerd’, verzucht de boswachter. ‘Ik schat dat de duintop nu niet veel hoger is dan 20 meter.’
In een nabijgelegen ietwat vlakke, brede duinpan heeft Pieter een weerhutje op 10 centimeter hoogte aan een paaltje bevestigd, waarin hij een datalogger heeft gelegd die om de 5 minuten een meting verricht. Tevens heeft hij het vochtgehalte van de bodem gemeten en een zandmonster genomen voor de analyse van het kalk- en organische stofgehalte.’
Aansluitend stond een afspraak gepland met een boswachter van natuurbeheerder ‘Agentschap voor Natuur en Bos’ en met een ambtenaar van de gemeente Koksijde, in een tussen de woonwijken ingeklemd duingebiedje in de aangrenzende deelgemeente Oostduinkerke, een paar kilometer verderop. Pieter: ‘In dit duingebiedje liggen zes potentieel interessante duinpannen, waar we ook weerhutjes willen plaatsen.’
Drie interessante duinpannen
Omdat Karel helemaal vanuit Oost-België moest komen aanrijden, was hij ietsjes verlaat, maar ook hij voegde zich bij het gezelschap. Het viertal inspecteerde eerst de drie mogelijk interessantste duinpannen Aquaduin 1, Aquaduin 2 en Aquaduin 3 genaamd. Ze liggen in het afgesloten domein van de gemeente Koksijde.
‘Tot voor kort viel dit natuurgebied nog onder het beheer van gebiedsbeheerder Aquaduin, maar het is aan ons overgedragen’, vertelt de gemeenteambtenaar. De duinpannen bleken na inspectie geschikt voor het verrichten van metingen. In duinpan ‘Aquaduin 1’ plaatsten de vrieskoujagers een paal met een weerhutje op 10 centimeter hoogte en een weerhutje op 1,5 meter hoogte. In de andere twee naast elkaar gelegen duinpannen, amper 100 meter verderop, plaatsten ze de weerhutjes vlak boven de grond.
Toen ze terugliepen, zag Pieter nog een vierde interessante duinpan. ‘Daar plaats ik in december een meetstation als ik de dataloggers vlak voor Kerst kom uitlezen,’ zegt hij
Hoog hekwerk
Het ingeklemde natuurgebiedje wordt doorsneden door een hoog hekwerk, waar je niet zomaar overheen kunt klimmen. Pieter: ‘Dat is een geruststellende idee. Hopelijk blijven mensen van de meetstations af.’ Aan de ene kant van het hek ligt het voor het publiek verboden domein van de gemeente Koksijde. Hier bevinden zich dus de drie duinpannen; Aquaduin 1 t/m 3. Aan de andere kant ligt het natuurgebied van Agentschap voor Natuur en Bos, dat voor wandelaars wel toegankelijk is, mits zij op de paden blijven.
De duinpannen ‘Natuur en Bos 2’ en ‘Natuur en Bos 3’ worden door een wandelpad doormidden gekliefd. Verscholen achter een bosje in de duinpan locatie ‘Natuur en Bos 3’ heeft Karel zes weken geleden reeds een groen geverfd weerhutje geplaatst, met hierin een live datalogger, verbonden met internet. Tussen de bosjes pal naast het wandelpad van locatie ‘Natuur en Bos 2’ plaatsten de vrieskoujagers een omgekeerd, bruin gespoten plastic bekertje aan een ijzeren staaf met hierin een dataloggertje, in de hoop dat niemand het ziet.
Pieter: ‘Het is telkens weer een verrassing of de apparatuur er nog staat.’ Duinpan locatie ‘Natuur en Bos 1’ is te open en daarom ongeschikt. De Belgische kust is overigens grotendeels volgebouwd, met een aaneengesloten boulevard met hotels. Alleen in het zuidwestelijke puntje zijn nog een paar duinpannen te vinden. Karel: ‘Ik ben jaloers op de Nederlandse duinen.’
Franse kustplaatsje Bray-Dunes
In de middag reden de vrieskoujagers naar het Franse kustplaatsje Bray-Dunes. Hier hadden de Vlaamse en Nederlandse vrieskoujagers een ontmoeting met twee Franse boswachters van gebiedsbeheerder ‘Conservatoire Du littoral’ (bescherming/beheer van het kustgebied).
‘Samen liepen we naar de door Karel geselecteerde duinpannen voor inspectie’, vertelt Pieter. Op de locatie ‘Bray-Dunes 2’ had Karel eerder al een weerhutje met een dataloggers erin geplaatst. ‘Deze logger hebben we uitgelezen en gereset voor een nieuwe meetreeks.’ Locatie ‘Bray-Dunes 1’ werd door de overvloedige regenval van het afgelopen jaar te nat bevonden. De boswachters waarschuwden dat in deze grote langwerpige duinpan ’s winters 30 centimeter water staat. Hierop besloten ze dit weerhutje te verwijderen en te verplaatsen naar een naastgelegen klein, maar heel diep duinpannetje.
‘We hebben de datalogger in een klein, bruin gespoten plastic bekertje geplaats en in een struikje gezet, want er loopt een wandelpad langs dit duinpannetje.’ Eventjes verderop vonden de vrieskoujagers op aanwijzing van de Franse boswachters een derde geschikte duinpan. Deze duinpan locatie, ‘Bray-Dunes 3’ genoemd is met veel vegetatie begroeid. In het weerhutje op 10 centimeter hoogte ligt een datalogger, verbonden met een live internetverbinding. ‘Misschien heeft dit panneke wel een verrassing in petto’, aldus de Vlaamse vrieskoujager.
Papegaaiduinen
Bray-Dunes ligt een paar kilometer over de grens met België. Het is de meest noordelijke gemeente van Frankrijk. Het duingebied heet hier ‘Dune du Perroquet (Papegaaiduinen) en ligt ingeklemd tussen Bray-Dunes en de Vlaamse badplaats De Panne.
De Papegaaiduinen zijn genoemd naar de kleurrijke flora en fauna, maar het kan ook een verwijzing zijn naar de geschiedenis van zeelieden uit de 17e en 18e eeuw die papegaaien meebrachten naar Europa. Bray-Dunes ligt vlakbij maritieme knooppunten zoals Duinkerken. Zeelieden die terugkeerden van hun reizen zouden mogelijk papegaaien naar deze regio hebben gebracht. Hoewel er geen concrete historische bron lijkt te zijn die precies verklaart waarom de duin deze naam draagt, kan de associatie met zeelieden en exotische vogels een interessante culturele achtergrond zijn die bijgedragen heeft aan de naamgeving.
Tijdens het plaatsen van de weerhutjes liepen de vrieskoujagers en boswachters drie zwaarbewapende gendarmes in legertenue en met kogelwerende tegen het lijf die hier liepen te patrouilleren. Dit duingebied ligt op niet zo’n grote afstand van Calais waar vluchtelingen de oversteek naar Engeland wagen. Soms bivakkeren er vluchtelingen in de duingebieden. Karel: ‘Toen ik enkele jaren geleden een weerhutje iets zuidelijker plaatste, lag er overal kleding in de gebiedjes tussen de duinpannen.’
De Westhoek
Na een lange dag keerde Karel aan het einde van de middag huiswaarts. Pieter overnachtte nabij De Panne, om de volgende ochtend nog een ontmoeting te hebben met een boswachter van ‘Agentschap voor Natuur en Bos’ voor de inspectie van een mogelijk interessante duinpan in natuurreservaat De Westhoek, op letterlijk de grens van België en Frankrijk.
Pieter: ‘We liepen samen over het grenspad. Een stap naar links en je stond in Frankrijk. De potentieel interessante duinpan ligt op amper een steenworp afstand van de grens. Helaas bleek deze duinpan ongeschikt. Er loopt een pad dwars doorheen en er staan geen struikjes waartussen je een weerhutje of omgekeerd bruin gespoten plastic bekertje kunt zetten.’
Het duingebied op de grens wordt overigens goed bewaakt. ‘Het wordt zelfs vanuit de lucht in de gaten gehouden’, aldus de boswachter. Pieter en de boswachter hebben nog eventjes in het natuurgebied rondgekeken op zoek naar een mogelijk andere geschikte duinpan, maar die kwamen ze helaas niet tegen. De boswachter zal de komende tijd goed rondkijken of hij een mooie duinpan tegenkomt. ‘Dan stuur ik je wel foto’s zodat je kunt zien of die geschikt is.’
Er zijn 9 duinpannen bijgekomen
In totaal zijn er negen duinpannen (zes in België en drie in Frankrijk) met weerhutjes bijgekomen. Mogelijk komt daar in december, als Pieter de dataloggertjes vlak voor Kerst gaat uitlezen, nog een tiende weerhutje in het duingebiedje van de gemeente Koksijde bij. ‘En misschien plaatsen we ook nog twee extra live stations.’ Met de uitbreiding over de grenzen zijn de vrieskoujagers internationaal gegaan. Pieter: ‘We hopen we het nachtelijke temperatuurverloop in de duinpannen in Nederland, België en Frankrijk zo met elkaar te kunnen vergelijken.’
De Eritrese student Yonas Asfaha van het IHE Delft (Institute for Water Education), die vorig jaar met de masterscriptie ‘Investigating the effects of internal geomorphology and external drivers on the nocturnal cold air pooling in Dutch dune slacks using remote sensing and GIS analysis’ afstudeerde, en de vrieskoujagers nog altijd helpt, heeft de Belgische en Franse duinpannen in kaart gebracht. En het milieulaboratorium Eurofins-Omegam uit Amsterdam analyseert ter sponsoring de bodemmonsters uit de Belgische en Franse duinpannen op het gehalte kalk en organische stof. Pieter: ‘Deze gehaltes spelen namelijk een belangrijke rol bij de thermische geleidbaarheid van de bodem en het temperatuurverloop in de duinpannen.’
Voor informatie: https://www.eurofins.nl/nl/
