De bij: een klein wonder in harmonie met het weer
Reinout van den BornZe zoemen door tuinen en weilanden, van bloem naar bloem: bijen. Kleine beestjes, grootse prestaties. Als geen ander zijn zij afgestemd op de seizoenen, met het weer als stille regisseur. Elk jaar opnieuw werkt een bijenvolk zich uit de vleugels om te overleven, te groeien en te bloeien. Maar hoe gaat dat in z’n werk?
Honingbijen zijn net als hommels en mieren echte teamspelers. Ze leven in een volk – of beter gezegd: een Imme – dat je eigenlijk als één levend wezen kunt beschouwen. Zo’n bijenvolk bestaat uit een koningin (die enkel eitjes legt), duizenden werksters (die zorgen, bouwen, verdedigen, voeden én schoonmaken) en darren (de mannetjes, die maar één taak hebben: een koningin bevruchten).
Al duizenden jaren fascineert dit slimme insect de mens. In het oude Egypte gold de bij als heilig dier, en honing was er zo kostbaar dat het soms evenveel waard was als een rund.
Het jaar van de bij
Het bijenjaar begint voor de imker niet in het voorjaar, maar juist al in augustus. Dan vindt het inwinteren plaats: de voorbereiding op de koude maanden. De imker haalt de honing weg – de oogst van het jaar – en vervangt die door een suikeroplossing, zodat de bijen genoeg voedsel hebben. Ook wordt het nest opgeruimd en klaargemaakt voor de winter.
Vanaf augustus verandert er iets bijzonders in de kast. De bijen gaan namelijk winterbijen produceren. Door de temperatuur in het broednest iets te laten dalen, zorgen de werksters ervoor dat deze bijen sterker en langer levend worden dan hun zomerse soortgenoten. Terwijl zomerbijen maar zes weken leven, kunnen winterbijen zomaar zes maanden oud worden.
Warm in de winter
Zodra de dagen korter worden en de temperaturen dalen, kruipen de bijen dicht tegen elkaar aan in een wintertros – een compacte bol waarin ze elkaar warm houden. Hoe kouder het buiten is, hoe dichter ze op elkaar zitten. En het bijzondere is: de tros kan vanbinnen tot wel 25 graden warm blijven, zelfs als het buiten flink vriest.
Bijen kennen geen winterslaap, maar rusten wel. Binnen in de tros zijn speciale verwarmingsbijen actief. Door hun borstspieren te laten trillen, kunnen ze zichzelf tot wel 41 graden opwarmen. Deze warmte wordt vervolgens verspreid door het hele volk. Zo kunnen ze zelfs temperaturen tot -35 graden overleven, mits er genoeg voedsel is.
Eerste zonnestralen en reinigingsvluchten
Zodra de eerste echte voorjaarsdag zich aandient – bij zo’n 9 tot 15 graden – komt het volk langzaam weer tot leven. De bijen vliegen uit voor hun reinigingsvlucht, waarbij ze voor het eerst in maanden hun behoefte kunnen doen. Wie witte was buiten hangt, zal dat weten: kleine bruine vlekjes verraden hun aanwezigheid.
Ook sterfte hoort erbij: dode bijen worden keurig uit de kast verwijderd. Daarna keert de rust snel weer terug.
Groei en zwermtijd
Rond april wordt het volk verhuisd naar een schone kast. Vanaf dat moment houdt de imker de ontwikkeling goed in de gaten. Bij gebrek aan ruimte wordt een broedkamer of honingkamer toegevoegd. In mei barst het volk van de activiteit. Dit is de zwermtijd – hét moment waarop een volk op z’n sterkst is, met soms wel 60.000 werkbijen, een koningin en tientallen koninginnen in de dop.
Bijen vliegen dan uit, op zoek naar voedsel en stuifmeel. Soms raken ze de weg kwijt – vooral als er meerdere kasten dicht bij elkaar staan. Daarom schilderen imkers hun kasten in vrolijke kleuren als geel, blauw en wit: deze worden door het bijenoog het beste herkend.
De bijenkroeg
Water is essentieel. In warme maanden moet er altijd een drinkplek in de buurt zijn – het liefst zonnig gelegen en regelmatig ververst. Zo’n bijenkroeg is geen luxe, maar noodzaak. Zonder water geen koeling, geen voeding en geen leven in de kast.
Bijen hebben een neus voor slecht weer. Voel je dat het gaat onweren? Grote kans dat zij het al eerder merkten. Bij naderend onweer of extreme hitte kunnen bijen onrustig of zelfs agressief worden. Een bezoek aan de kast kun je dan beter even uitstellen.
Honingoogst en opnieuw beginnen
De cirkel rondt zich eind juli, als de zomerhoning wordt geoogst. Per kast levert dat soms wel 20 kilo goudkleurige nectar op. De honing wordt geslingerd, gezeefd en in potjes gedaan. En dan… begint het verhaal weer van voren af aan, met het inwinteren van het volk.
Dit weekend wordt in Nederland de Nationale Bijentelling gehouden. Het tellen is afgelopen vrijdag al begonnen en gaat ook vandaag en morgen nog door. Alle informatie over en ook hulp bij de bijentelling vind je op nationalebijentelling.nl
