Zomer 2024: wordt het heet en droog, of warm en nat?

Vandaag begint de meteorologische zomer en vooral in het oosten van het land willen de temperaturen er ook al even aan meedoen. Hoe gaat het derde seizoen van dit jaar eruitzien? Blijft het warm, uiterst nat en somberder dan we van de laatste jaren gewend waren? Of breekt de zomer met het pad van de voorgaande 7 maanden en kunnen we eindelijk een periode met stabiel weer tegemoetzien?

Op de op één na warmste herfst ooit (die ook nat én relatief zonnig verliep) volgde de op twee na warmste en op één na natste winter ooit. De aflopende lente lijkt zelfs tot de warmste ooit uit te groeien, met opnieuw zeer veel regen en duidelijk minder zonneschijn dan normaal.

Extreme weersomstandigheden

Al ongeveer een jaar lang zijn de temperaturen op aarde gemiddeld recordhoog. Ook de watertemperaturen van de wereldzeeën liggen al iets meer dan een jaar op het hoogste niveau ooit. Het is dan ook geen wonder dat de thermometers in Nederland al lange tijd het ene na het andere hoogstandje laten zien. Het meeste valt echter de steeds indrukwekkender wordende regenhoeveelheid op. In veel Nederlandse regio’s is de afgelopen 6 tot 7 maanden (ruim) meer gevallen dan anders in een jaar. En die moesson is nog steeds niet ten einde.

De gevolgen van de intensieve regenval zijn overal te zien. In veel natuurgebieden zijn (delen van) wandel- en fietspaden ontoegankelijk doordat er water overheen staat, in de duinen hebben zich in duinpannen kleine meren gevormd en op diverse plaatsen staat het grondwater historisch hoog. Beken stromen weer, ook de beken die jarenlang droog hebben gestaan. Vele vennen staan vol met water, sommige zelfs voor het eerst sinds vele jaren. Voor de boeren is het vele water geen sinecure. Ze kunnen vaak hun land maar beperkt of zelfs helemaal niet op.

El Niño

Een belangrijke factor in het wereldwijde weer was El Niño, een warme zeestroom langs de evenaar op de Grote Oceaan, tussen Zuid-Amerika aan de ene en Australië en Indonesië aan de andere kant. De El Niño van 2023/2024 behoorde volgens het KNMI tot de vijf sterkste uit de waarnemingen. Een deel van de hoge temperaturen op aarde van dit moment is op die El Niño terug te voeren. Maar het warme zeewater van andere wereldzeeën heeft natuurlijk ook een belangrijke bijdrage geleverd. Inmiddels is El Niño voorbij en zitten we in de overgang naar zijn koudere zusje, La Niña die de rest van het jaar een steeds grotere rol zal krijgen.

IOD

Speelde El Niño wereldwijd tot voor kort een hoofdrol in het weer (er hoorden grootschalige veranderingen in het drukpatroon bij die op allerlei plaatsen weerextremen veroorzaakten), voor het weer in Afrika, delen van Azië en ook Europa was een ander fenomeen misschien nog wel belangrijker. We hebben het dan over de IOD, de ‘Indian Ocean Dipole’. De IOD-index is al ongeveer een jaar lang positief. Eigenlijk is het een broertje van El Niño, maar dan op de Indische Oceaan. De IOD is positief als het zeewater bij Noordoost-Afrika warmer is dan normaal, en het zeewater ten zuiden van Indonesië tegelijkertijd juist kouder dan normaal.

Zeldzame hoeveelheid water

Vooral het noordoosten van Afrika, het Midden-Oosten en de aangrenzende delen van Azië (onder andere Iran en Afghanistan) hebben de gevolgen van die positieve IOD meer dan ondervonden. Het Midden-Oosten heeft de afgelopen maanden een zeldzame hoeveelheid regen te verwerken gekregen. In deze anders zo droge regio vielen om de haverklap zware buien, die ook bij ons nieuwskoppen maakten. Saoedi-Arabië, Koeweit, Qatar, Dubai en Oman; allemaal kwamen ze in het nieuws door extreme regenval, hagel, overstromingen en een soms fel uithalende wind. Zelfs delen van de woestijnen overstroomden, of werden groen.

In het noordoosten van Afrika keerde de regen, na een lange droogteperiode terug. En ook hier ging dat vaak veel te hard, met alle bijbehorende gevolgen. De afgelopen weken waren het juist Iran en Afghanistan die met extreme regen in het nieuws kwamen. De andere kant van de medaille zat verderop, in het zuidoosten van Azië. Daar lag lange tijd een zeer warmbloedig hogedrukgebied, een echte ‘heatdome’ die er in de regio’s waar hij aanwezig was voor zorgde dat bijna dagelijks duizenden hitterecords sneuvelden. Nog weer verderop, in het zuidoosten van China, hielden wolkbreuken maar niet op en was de wateroverlast enorm.

De Europese winter en de IOD

In Europa had de positieve IOD gedurende een groot deel van de winter een versterkende invloed op de hogedrukgebieden boven het zuiden. In het zuidwesten van Europa bleven regens daardoor lange tijd uit en dreigde voor de zomer een droogtecrisis van groot formaat. Ondertussen was het in Scandinavië wel lange tijd (opvallend) koud. Tussen de hogedruk in het zuiden en de kou in het noorden, kwam boven ons deel van Europa een sterke straalstroom tot ontwikkeling die tot diep in de westelijke helft van Rusland doordrong. Voor de kou in het noorden was er, op twee korte speldenprikken in december en januari na, dan ook geen schijn van kans om onze omgeving te bereiken. Wel regende het hier vaak en waaide het hard. Daarbij waren de temperaturen hoog. De winter was de op twee na zachtste ooit.

Warme en natte lente

In de bijna voorbije lente zetten de regen en de warmte door. Maart was de warmste lentemaand in zijn soort, april was flink zachter dan normaal. Viel in maart ongeveer de normale hoeveelheid regen, april was samen met april 1932 met gemiddeld 93 millimeter de natste aprilmaand ooit. De huidige meimaand lijkt voor wat de temperaturen betreft tot de top drie van warmste meimaanden ooit door te dringen, qua regen zitten we opnieuw ver boven normaal.

Wat gaat de zomer doen?

Voor het weer tijdens de komende zomermaanden, moeten we vooral weer naar de wereldzeeën kijken. Naar de overgang van El Niño naar La Niña bij voorbeeld, maar ook naar de nog steeds hoge watertemperaturen van veel andere zeeën. En naar de IOD, die de komende tijd positief lijkt te blijven. Mogelijk speelt ook de natte uitgangspositie in Europa een rol. Niet alleen bij ons, maar in grote delen van het continent is de afgelopen maanden bijzonder veel regen gevallen. Uiteindelijk deden de droge delen van Spanje in de maart ook nog mee. In het vorig jaar door droogte getroffen noorden van Italië is nu recordveel regen gevallen. In de hogere delen van de Alpen was de sneeuwlaag na de winter soms recorddik. Het ruimen is er nog steeds bezig.

Door al die regen speelt droogte in Europa dit jaar bij aanvang van de zomer een veel kleinere rol dan in voorgaande jaren. Uit natte bodems kan veel water verdampen. Dat verdampen kost energie en gaat ten koste van de temperaturen. Ook komt er op deze manier makkelijker vocht in de lucht. Extreme hitte ligt zo niet meteen op de loer en het is met dat vocht in de lucht ook makkelijker om het ook de komende tijd tot de vorming van buien te laten komen.

Zeer actief orkaanseizoen

Een ontwikkeling die we verder in de gaten moeten houden is die van het orkaanseizoen, verderop in de zomer. De combinatie van de inzettende La Niña en het veel warmere dan normale zeewater in het gebied tussen Afrika en de Caribische Zee/Golf van Mexico, waar de orkanen tot ontwikkeling komen, maakt dat voor later dit jaar een bijzonder actief orkaanseizoen wordt verwacht. Mogelijk wordt het zelfs een recordseizoen. De restanten van die orkanen kunnen het weer in Europa, als ze eenmaal als gewone lagedrukgebieden op de Oceaan liggen, op meerdere manieren beïnvloeden. Zowel in positieve als in negatieve zin.

Zomerverwachting 2024

Als we alle invloeden voor de komende maanden op een grote hoop gooien, krijgen we voor Nederland het volgende beeld. Er liggen globaal drie opties op tafel. De eerste is die van een warme en droge zomer, naar het voorbeeld van de zomer van 2018. Die optie lijkt vooralsnog niet heel veel kans te maken en schatten we op 20 procent in. Een tweede optie is die van een warme, maar wisselvallige zomer. Hoewel de kansen op deze optie met 30 procent wat groter zijn, is het ook niet dit zomerverloop dat de voorkeur geniet.

We gaan bij Weerverteller.nl dit jaar voor de derde optie, die uit een mengvorm van de eerste twee bestaat. Namelijk een warme zomer, die wisselvallig start, maar later in de periode toch ook meerdere droge periodes te zien zal geven. Met de meeste warmte wellicht in de loop van juli en ook deels in de augustusmaand. De kans dat het deze optie wordt, schatten we op 50 procent.

Een uitgebreide versie van de zomerverwachting is afgelopen zaterdag 25 mei gepresenteerd tijdens de Zomermeting 2024 in Lomm. Je kunt hem hier terugzien. Het is de eerste presentatie van de bijeenkomst, dus de registratie begint er na het welkomstwoord ook meteen mee. Het beeld zie je vanaf ongeveer 3 minuten.