De ijzelramp van begin maart 1987
Reinout van den BornOp Weerverteller.nl hebben we de afgelopen weken al aandacht besteed aan meerdere bijzondere weerssituaties, waarin de aanwezigheid van een luchtmassagrens een rol speelde. Zo kwamen de ijzel en sneeuw van 1966 al aan bod en de ijzel en sneeuw van februari 2001. Vandaag kijken we terug op de ijzelsituatie van maart 1987.
Zondag 1 maart 1987 is de situatie op de weerkaarten behoorlijk bijzonder. Denemarken en het noorden van Duitsland liggen in de koude lucht met een koude oostenwind. Het vriest hier enkele graden en er komt een strook met ijzel en sneeuw voor.
Het loopt uit de hand
Die strook is zeer actief en ligt ook over het noordoosten van Nederland. Er komt in de loop van de 2e maart, de dag waarop het helemaal uit de hand loopt, op sommige plaatsen meer dan 30 millimeter aan regen omlaag. Die tot zeer zware ijzel aanleiding geeft.
Tegenwoordig, met behulp van de moderne communicatiemiddelen van nu, zouden we vrijwel meteen weten wat er aan de hand is. In 1987 was dat wel anders.
Een mogelijkheid van natte sneeuw
In de weerverwachting na afloop van het acht uur journaal wordt voor 2 maart regen verwacht, met een mogelijkheid van natte sneeuw in het uiterste noordoosten van Nederland. Op dat tijdstip stappen veel waarnemers in het noorden van het land naar hun weerhut om de dagelijkse waarnemingen te verrichten. In Wirdum (een gehucht ten westen van Delfzijl), wordt bij een temperatuur van -0.6 graden lichte ijzel waargenomen.
Zou dit het begin zijn van een lange winternacht? Tegenwoordig hebben weeramateurs 24 uur per dag contact met elkaar via apps en weerfora. In de jaren 80 was dat anders, in die tijd belde men elkaar bij extreme omstandigheden op om de laatste wijzigingen door te geven.
De wegen zijn spiegelglad
We gaan terug naar Wirdum waar een weeramateur de situatie goed in de gaten houdt. Een groot deel van de avond is het droog, pas later begint het stevig te regenen bij een temperatuur van -1 graad. Tegen middernacht zijn de wegen spiegelglad door ijzel en valt nog altijd intensieve regen. Het late nieuws zegt er niets over, alleen de natte sneeuw wordt genoemd.
Ook een waarschuwing voor gladde wegen wordt niet gegeven. In Hoogezand wordt diezelfde avond bij een temperatuur van -1.4 graden om half acht ook ijzel waargenomen. De wegen zijn daar nog te warm, zodat de ijzel zich alleen op voorwerpen afzet.
Het blijft maar ijzelen
Inmiddels begint het kwik te dalen en blijft het maar ijzelen. De waarnemer uit Hoogezand omschrijft mooi hoe de situatie is die avond: ‘Even na elven valt het licht om de haverklap uit, ook de straatverlichting. Door alle geluiden buiten lijkt het wel alsof we in een thriller zijn beland. Alles kraakt en knerst angstig onder het geweld van de nog steeds verder toenemende oostenwind. Door het uitvallen van de verlichting lijkt het buiten wel een spookstad. Een vreemde nacht volgt waarin m’n vriendin en ik slecht slapen.’
Ook in Drenthe komt winterse neerslag voor. Een waarnemer in Oosterhesselen (opnieuw een kleinere plaats, nu ten westen van Emmen) krijgt om elf uur ’s avonds met de eerste ijzel te maken. ‘s Nachts wordt de weeramateur daar wakker vanwege gebonk tegen het raam. Een zwaar beijzelde conifeer zwiept door de krachtige wind tegen het glas aan.
Het geluid van afbrekende takken
Om 6 uur in de volgende ochtend schommelt het kwik rond het vriespunt. Er is die nacht 20 millimeter aan ijzel gevallen. Binnenshuis is het geluid van afbrekende takken te horen. In de middag begint het te sneeuwen en in de avond ‘rinkelen’ de bomen alsof ze met glaswerk zijn behangen. Uiteindelijk blijkt 60 procent van de bomen beschadigd door de ijzel.
Overdag trekken de neerslagzone en de bijbehorende koude lucht naar het zuiden. Ook elders in het land komt het tot een beetje ijzel en iets meer sneeuw. Het noorden van het land heeft echter het zwaarste deel van de luchtmassagrens te pakken.
‘Het bloed klotst door je aderen als nooit tevoren’
We gaan terug naar Wirdum, in Groningen. Heel mooi en duidelijk omschrijft de waarnemer hoe het er die maandag 2 maart uitziet. ‘Bij het opstaan kijken we onmiddellijk naar buiten. Fijne ijsbloemen beperken het zicht. Snel gaan we naar de verwarmde woonkamer om te kijken wat er buitenshuis aan de hand is. Weer mis! Hier zit aan de buitenkant van de ramen een dikke laag ijs, door de sterke zuidoostenwind tegen het huis afgezet. Gelukkig zijn de ramen aan de westkant wel ijsvrij. Nu heb in mijn leven al heel wat recepten toegeschoven gekregen om dufheid als gevolg van te weinig nachtrust te bestrijden. Kwakzalverij en al deze middeltjes. Weg ermee! Men neme gewoon een grauwe ochtend na een nacht met regen bij temperaturen onder het vriespunt. Direct ben je klaar wakker en klotst het bloed weer door je aderen als nooit tevoren.’
De waarnemer kan zijn ogen niet geloven. Alles in zijn tuin blijkt met een dikke laag ijs te zijn bedekt. Bomen kunnen het gewicht ervan nauwelijks aan, waardoor ze schots en scheef zijn komen te staan. Bij het uitvoeren van de ochtendmeting is het onmogelijk om de neerslag te meten, de regenmeter blijkt met een klomp ijs te zijn gevuld. Ook het opmeten van de temperatuur kan niet. De weerhut is eveneens bedekt met een flinke laag ijs.
Driftregen, stuifhagel?
Op het moment van de waarneming valt er ijsregen. Dit is een vorm van neerslag waarbij de regendruppel aan de buitenkant is bevroren. Het kleine ijsblokje valt op het aardoppervlak en spat daar uit elkaar. Vervolgens bevriest het water. Met een geschatte windkracht 5 tot 6 (de windmeter is door ijsafzetting ook komen vast te zitten) waaien de ijskorreltjes vrolijk met de wind mee. De waarnemer vraagt zich af hoe hij dit moet noemen; stuifijsregen, driftregen of stuifhagel? Het handboek voor ‘meteorologische codes’ schiet hier tekort.
Ook de weeramateur in Hoogezand heeft problemen met het meten van de neerslag in zijn regenmeter. Na een lang smeltproces komt er ruim 34 millimeter uit de meter. Ook hier hangen bomen schots en scheef; één valt er zelfs op de auto van de buurman. De dikke ijzellaag voorkomt een hoop schade.
Radio Noord als rampenzender
Inmiddels is Radio Noord als rampenzender in de lucht gekomen. Het gaat er alleen nog maar over de ijzelramp. Verkeer is er op de wegen vrijwel niet, het is veel te gevaarlijk.
Naar het zuiden toe is het nog altijd een stuk zachter. Rob Groenland, in die tijd weeramateur in Heemskerk en later medewerker van Meteo Consult en nu het KNMI, heeft een deel van de dag regen bij een zuidwestenwind. Aan het einde van de middag draait de wind en gaat de regen in ijsregen over. Na minder dan een half uur valt er ook sneeuw. De ijzelzone wordt dus minder actief zodat de problemen vooral in het noordoosten voorkomen.
In Garderen ook weinig neerslag
In Garderen op de Veluwe bij mij hetzelfde beeld. Ook hier valt korte tijd een beetje ijsregen, daarna is het sneeuw die door de toenemende oostenwind verwaait. Glad wordt het er nauwelijks door en er valt uiteindelijk ook helemaal niet veel.
In het Zuid-Hollandse Gouda valt later op de dag 2 centimeter sneeuw en in de avond krijgt ook Maastricht met sneeuwval te maken. De nacht die volgt, is behoorlijk koud met 7 graden vorst in het noorden van Nederland. Er waait hierbij een zeer koude noordoostenwind.
12 ijsdagen!
Overdag komt de temperatuur niet boven nul uit zodat het een officiële ijsdag is. Een ijsdag (een dag waarbij het een heel etmaal blijft vriezen) is in maart zeer uitzonderlijk. In Hoogezand volgen er uiteindelijk 12, iets dat zelfs in een januarimaand erg veel zou zijn. Veel mensen reizen naar het noorden af om het ijs in de natuur en op de bomen te zien. Zelf ben ik er in het weekend na de ijzelsituatie. Er zit nog volop ijs op de bomen. De glazen natuur maakt een enorme indruk op me. Ik ben het tenminste nooit vergeten, ook het geluid van de wind door het ijs niet.
Op 4 maart is het ook nog eens extreem koud. Eerbeek, op de Veluwe, komt tot -13.8 graden en het KNMI station op het vliegveld Eelde kan -11.6 graden aantekenen. Uiteindelijk blijft het tot 15 maart min of meer winter. Sloten en vaarten bevriezen door de lage temperaturen weer helemaal en er kan volop geschaatst worden. Dit is voornamelijk gedurende de ochtenduren mogelijk, want in de middag zorgt de zon ervoor dat het ijs erg zacht wordt.
De regen kwam niet
Weerman Jan Pelleboer, in die tijd nog actief, had op 2 maart niet verwacht dat de winter zo lang zou aanhouden. Hij schreef in de regionale krant: ‘Eerst droog met lichte tot matige vorst in de nacht en ochtend. Tegen het weekeinde regen en zachter.’ Uiteindelijk kwam de regen in het weekeinde niet en bleef het vriezen, veelal matig in de nacht en licht overdag.
Vanaf 16 maart begint het dan wel te kwakkelen, met winterse buien. Er volgt een aantal zeer natte dagen en uiteindelijk een storm. En zo eindigt een zeer bijzondere periode.
Mis ook deze verhalen niet:
Definitieve winterverwachting 2025: vroege start, volgt er meer?
Winter 2025 - ook zonder echt veel winterweer - verloopt wel bijzonder
Zijn er nog geitenpaadjes die de winter de komende tijd kan nemen?
30-Daagse: toch nog een late periode met licht winters weer?
Volg ons ook op facebook en X!
Jouw foto op Weerverteller.nl?
Stuur je foto naar foto@weerverteller.nl, of via X met de vermelding van @weerverteller
