De zomer van 1540 staat bekend als een van de meest extreme periodes van hitte en droogte in Europa gedurende de afgelopen vijf eeuwen. Terwijl we de hete zomers van deze eeuw, zoals die van 2018 en 2019, nog vers in ons geheugen hebben, blijkt uit onderzoek dat de zomer van 1540 misschien wel ongeëvenaard was in intensiteit.

Deze zomer vormde het zinderende slot van een decennium dat waarschijnlijk het droogste was in Centraal- en West-Europa tussen 1501 en 2015. Vanaf 1532 tot en met 1540 heersten droogte en hitte in Europa, met slechte oogsten, watertekorten en uitgestrekte bosbranden tot gevolg.

Het begon al in de herfst van 1539 in Italië, waar geen druppel regen viel tot in april 1540. De droogte verspreidde zich verder naar het noorden, en in juli bereikte de hitte ongekende hoogten. Rivieren zoals de Rijn, Elbe en Seine droogden op tot het punt waarop men er in kon lopen, terwijl stilstaand water zo warm werd dat het groen kleurde en dode vissen naar de oppervlakte dreven.

Opmerkelijke situaties

De extreme hitte leidde tot een aantal opmerkelijke situaties. Zo begon de wijnoogst al in augustus, omdat de druiven door het watertekort vroeg rijp waren. In sommige regio's was wijn goedkoper dan water, en verdroogde druiven leverden een soort sherry op waarvan mensen dronken werden. In de bergen moesten mensen soms honderden meters klimmen om bij een waterbron te komen.

De gevolgen van deze hittegolf waren verwoestend. Naar schatting kwamen ongeveer een miljoen mensen om het leven door ziekten als pest en dysenterie, en veel vee moest worden geslacht vanwege voedseltekorten. Bosbranden verwoestten grote gebieden en hele dorpen werden in de as gelegd.

De eerste week van augustus was het meest extreme, met temperaturen die naar verluidt boven de 40 graden uitkwamen. Gedurende bijna het hele jaar viel er geen noemenswaardige regen, en de hitte hield aan tot ver in het najaar.

Wetenschappers

Deze zomer heeft wetenschappers aan het denken gezet over de rol van droogte bij het veroorzaken van extreme hitte. Het blijkt dat het gebrek aan vocht in de bodem ervoor zorgt dat alle energie van de zon wordt gebruikt om de temperatuur te laten stijgen, wat kan leiden tot uitzonderlijk hoge temperaturen.

Hoewel de klimaatverandering zeker een rol speelt in de toenemende hitte, laat de zomer van 1540 zien dat droogte ook een belangrijke factor kan zijn. Met temperaturen boven de 40 graden en langdurige droogte was deze zomer een ongekende gebeurtenis, zelfs voor een tijdperk dat nog niet door menselijke activiteit werd beïnvloed.