Stormramp 1825: na storm en water kwam de malaria

Foto boven: De kaart van de tijdens de storm van februari 1825 overstroomde gebieden - Evert Maaskamp

In Friesland, Overijssel en Gelderland wordt deze week de stormramp herdacht, die ons land tussen 3 en 5 februari 1825 trof, nu 200 jaar geleden. Eiste de storm zelf in Nederland 379 levens, de uitwerking van de malariagolf erna was nog veel groter.

Advertentie

Het was een wilde winter. In de weken voorafgaande aan de storm had het veel geregend. In de Alpen was een dikke laag sneeuw gevallen die door golven zachte lucht deels dooide. De grote rivieren voerden dan ook enorme hoeveelheden water aan. Het land was doorweekt en verzadigd. Eigenlijk kon er geen druppel water meer bij.

De kaart van de tijdens de storm van februari 1825 overstroomde gebieden - Evert Maaskamp

De dijken waren niet klaar voor de storm

Aan het einde van november 1824 was er een zware storm geweest die sommige dijken had verzwakt. Flinke delen van de doorweekte dijken van onder meer de Zuiderzee waren er dan ook niet klaar voor toen tussen 3 en 5 februari 1825 het noodlot keihard toesloeg.

Het was volle maan en springtij toen een zeer actieve depressie langs de lage landen trok. Eerst kwam er een storm vanuit het zuiden, gevolgd door een minstens zo zware storm vanuit het noordwesten. Het zeewater werd de Duitse Bocht, de Zuiderzee en de Noordzee ingedrukt, het scenario had veel weg van 1953, maar dat wel in een heel andere tijd.

Op heel veel plaatsen overstromingen

Op veel plaatsen braken de dijken. Dat gebeurde niet alleen aan de Zuiderzee, ook aan de Noordzee (op diverse plaatsen in Vlaanderen, in Duitsland en in Denemarken). In Nederland werden Friesland, Groningen, Overijssel, Gelderland, Utrecht en Holland door dijkdoorbraken getroffen. Ook diverse Waddeneilanden kregen met overstromingen te maken.

Overijssel telde meer dan 300 doden, in Holland kwamen 25 mensen om en in Friesland 17. Grote gebieden in Friesland, Groningen, het noordwesten van Overijssel en Drenthe kwamen onder water te staan, veel mensen verloren huis, haard en land.

De ramp maakte enorme indruk

De ramp maakt grote indruk in Nederland. Overal werden inzamelingsacties voor de slachtoffers opgestart, eigenlijk het hele jaar door. Doordat het land nog nauwelijks bemalen werd, bleef het water de rest van het jaar op veel plaatsen staan. Toen ook nog eens een warme zomer volgde, kwam het in de overstroomde gebieden tot grote muggenplagen die een nog grotere ramp inleidden, al begrepen de mensen toen niet echt wat er gebeurde.

In de overstroomde gebieden werden veel mensen ziek. Ze klaagden over hoofpijn, hoge koorts, misselijkheid en braken. Vooral de mensen die al over een zwakkere gezondheid beschikten, overleefden de ziekte niet. Groninger ziekte werd de plaag genoemd.

De overstroming na de storm van februari 1825 in Lemmer - Steven Tjittes Reitsma

De epidemie had een enorme uitwerking

De gevolgen waren nog veel ingrijpender dan die van de storm. Alleen al in Friesland kwamen in korte tijd zo’n 5500 mensen om. Met de ziektegebieden in Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Utrecht en Holland moet de sterfte een veelvoud zijn geweest. Gezinnen werden weggevaagd. De epidemie had een verwoestende uitwerking op de samenleving.

In de jaren erna, toen het water verdween, kwam ook een einde aan de ziektegolf. De overheid schreef een soort prijsvraag uit om erachter te komen wat er precies was gebeurd. De winnaar liet zien dat de gebieden die tijdens de storm waren overstroomd één op één overeen kwamen met de gebieden waar de plaag van de Groninger Ziekte had geheerst. En link met de muggen en wat die aan ziektekiemen konden overbrengen, werd nog net niet gelegd.

Het moet om malaria zijn gegaan

Op basis van de kennis van nu kunnen we ervan uitgaan dat het om een malaria-epidemie moet zijn gegaan. Nederland mag tegenwoordig dan malariavrij zijn, in het verleden was dat zeker niet zo. En ook de muggen, die het malariavirus overbrengen, vlogen in die tijd vrij rond, zeker in de periode na de storm, toen grote delen van het land met ondiep, brak water waren bedekt. De warmte en de muggenplagen in de zomermaanden daarna deden de rest.

En zo heeft de storm van februari 1825 Nederland getekend. Na de wind en het water kwam de malaria-epidemie. En was een lange tijd nodig om als land hiervan te herstellen. Overigens werd ook toen, net als later in 1953, tot een soort deltaplan voor de dijken besloten. Er kwam een speciale commissie die zich zou gaan bezighouden met het herstel van de zwakke plekken.