Terwijl Nederland tijdens deze tropennacht in het zweet baadde, lag Pieter Bliek uit Alkmaar in de koele weilanden nabij Stompetoren op een ligbed naar de hemel te staren, om vallende sterren te zien. ‘In totaal heb ik 6 meteoren gezien.’
met medewerking van Pieter Bliek
Afgelopen nacht was het hoogtepunt van de jaarlijkse Perseïdenzwerm. Onder ideale omstandigheden, zoals helder weer en bij weinig lichtvervuiling, waren er zo’n 50 tot 100 meteoren per uur te zien. Doordat de vallende sterren uit het sterrenbeeld Perseus lijken te komen, is de meteorenregen omgedoopt tot de Perseïden.
De meteoren zijn afkomstig van de komeet Swift-Tuttle. Dit hemellichaam heeft een omlooptijd van 133 jaar om de zon. Tijdens zijn gang door het zonnestelsel laat de komeet een spoor van puin en gruis achter zich.
Lichtstrepen
Zodra de aarde elk jaar in augustus door dit gruispad, met een breedte van tussen de 1 a 2 miljoen kilometer, beweegt, botsen de deeltjes met hoge snelheid met de atmosfeer en verbranden ze op een hoogte van doorgaans 80 tot 100 kilometer. De meeste meteoren die we met het blote oog kunnen zien hebben een doorsnede van 0,1 tot 1 millimeter. De reden dat we ze toch als lichtstrepen kunnen waarnemen, is door de extreem hoge snelheden van 11 tot 72 kilometer per seconde waarmee de gruisdeeltjes door de atmosfeer bewegen. Door de wrijving met de luchtmoleculen genereren ze daarbij veel energie.
Als de aarde op het dichtste punt door het gruispad trekt, kunnen de dichtheden oplopen van enkele honderden tot duizend deeltjes per kubieke meter. Tijdens een pieknacht van een meteorenregen kan er zo’n 10 tot 20 miljoen kilogram gruis door de aarde worden opgeveegd. Het merendeel daarvan verbrandt volledig in de atmosfeer.
In een tijdsbestek van 5 kwartier heeft Pieter al liggend 6 vallende sterren gezien. Dat is een gemiddelde van 5 per uur. ‘Dat zijn er helaas niet heel erg veel’, zegt Pieter teleurgesteld. 'Nummer 4 was erg helder en duurde anderhalve seconde. Daarna viel hij in twee stukjes uiteen. Even voor middernacht heb ik het voor gezien gehouden.'
Hoeveelheid kan per jaar verschillen
Het is bekend dat de hoeveelheid meteoren per jaar behoorlijk kan verschillen. Dat heeft meerdere redenen. Bij het bepalen van de intensiteit van de meteorenregens speelt Jupiter als grootste en zwaarste planeet van ons zonnestelsel een aanzienlijke rol. Door zijn sterke zwaartekracht kan de baan van het gruispad worden beïnvloed. Dit kan ervoor zorgen dat de piekactiviteit het ene jaar veel minder of juist veel meer is dan het andere jaar.
De zwaartekracht van de planeet trekt de deeltjes uit elkaar of perst ze opeen, met als gevolg dat de meteorenregen minder intens of juist intenser is. Dit jaar trok Jupiter de deeltjes verder uit elkaar, waardoor het aantal vallende sterren per uur tegenviel.
Ook kan de zwaartekracht het gruispad iets verleggen, waardoor het piekmoment iets verschuift. Een volgende significante piek wordt over 4 jaar in 2028 verwacht, met dan meer dan 100 vallende sterren per uur.
Grootste piek in 1993
De grootste piek in het aantal meteoren van de Perseïdenzwerm vond plaats in 1993. In sommige gebieden werden meer dan 300 meteoren per uur waargenomen. Dat jaar kan Pieter zich nog goed voor de geest halen. ‘Toen keek ik ook vallende sterren. Ik zag er soms 3 tegelijkertijd. Het was net een vuurwerkshow.’
Deze uitzonderlijke activiteit was het gevolg van het feit dat de aarde dat jaar door een bijzonder dicht deel van de deeltjesstroom bewoog. Deze stroom van stof- en puindeeltjes was relatief vers, doordat de komeet Swift-Tuttle kort daarvoor in 1992 zijn dichtste nadering tot de zon had gehad. Als een komeet dichtbij de zon komt, verliest hij meer materiaal, waardoor de deeltjesstroom dichter wordt. Dat zorgde ervoor dat de Perseïden in 1993 uitzonderlijk helder en actief waren.
De meest actieve meteorenregen ooit waargenomen, was de Leonidenstorm van 1833. Toen werden naar schatting tot wel 100.000 meteoren per uur gezien, wat neerkomt op duizenden meteoren per minuut. Dit fenomeen wordt vaak beschreven als een meteorenstorm, omdat de hemel dan letterlijk gevuld is met vallende sterren. Andere opmerkelijke Leonidenstormen vonden plaats in 1966 en 2001, waarbij op sommige plaatsen op aarde tot wel duizenden meteoren per uur werden waargenomen. Overigens waren ze toen niet zo intens als die tijdens de storm van 1833.
Perseïden zijn het populairst
De Perseïden zijn een van de meest populaire en bekendste meteorenregens, mede vanwege hun timing in de zomer en het feit dat ze veel meteoren per uur produceren. Ze zijn echter niet altijd de meteorenregen met het hoogste aantal zichtbare meteoren per uur.
De Geminiden, zichtbaar in december, overtreffen de Perseïden vaak in termen van het aantal zichtbare meteoren per uur. Onder ideale omstandigheden kunnen de Geminiden tot 120 meteoren per uur produceren, terwijl de Perseïden meestal rond de 50 tot 100 meteoren per uur zitten. Hoewel de Geminiden meer vallende sterren per uur produceren, genieten de Perseïden nog steeds veel populariteit vanwege het aangename zomerweer in augustus, wat de waarnemingsomstandigheden meestal prettiger maakt.
Er zijn jaarlijks overigens tientallen meteorenregens zichtbaar. Maar ongeveer 12 daarvan worden als belangrijke meteorenregens beschouwd. Deze zwermen hebben voorspelbare en consistente pieken, waarin een groot aantal meteoren per uur kan worden waargenomen.
De belangrijkste meteorenregens door het jaar heen zijn:
Quadrantiden (januari)
Lyriden (april)
Eta Aquariden (mei)
Delta Aquariden (juli)
Perseïden (augustus)
Draconiden (oktober)
Orioniden (oktober)
Tauriden (oktober-november)
Leoniden (november)
Geminiden (december)
Ursiden (december)
Naast deze grotere meteorenregens zijn er ook enkele kleinere en minder bekende zwermen die soms slechts een paar meteoren per uur produceren. Jaarlijks zijn er iets van 30 tot 40 meteorenregens, variërend van zwakke tot zeer actieve regens.
Satellieten die om de aarde draaien ondervinden er door beschermende maatregelen doorgaans weinig hinder van. Sinds zijn jeugd kijkt Pieter al naar de nachtelijke hemel. Naast vrieskou, jaagt hij ook op vallende sterren.
De schuur op
Zodra een zwerm de aardbaan kruiste klom Pieter midden in de nacht het schuurdak op om op een ligstoel vallende sterren te spotten. ‘In de winter lag er vaak een laagje ijs op het schuurdak. Dan was het uitkijken geblazen om niet uit te glijden en naar beneden te kukelen. Want dan zie je wel heel erg veel sterretjes in een keer.’
Hoeveel vallende sterren Pieter in zijn leven heeft gezien, weet hij niet exact. ‘Het moeten er vele honderden zijn geweest.’ Als de Perseïdenzwerm in 2028 weer een piekmoment beleeft, hoopt de vrieskou/meteorenjager opnieuw van de partij te zijn.
Verder lezen:
Volg ons ook op facebook en X!
Jouw foto op Weerverteller.nl?
Stuur je foto naar foto@weerverteller.nl, of via X met de vermelding van @weerverteller
