Waar ging het mis in de zomer tot nu toe?

Foto boven: Het draaipunt van een supercell passeert Velp - Reinout van den Born

Een sterk hogedrukgebied op het noordelijke deel van de Pacific, zware buien in het zuiden van China die steeds weer het nieuws halen, hogedrukgebieden boven de Oeral en aan de oostkant van Siberië op zee en het koele en wisselvallige weer in de eerste helft van de zomer bij ons. Ze zouden zomaar eens met elkaar te maken kunnen hebben.

De eerste helft van de zomer was bij ons koel (16,0 graden tegen 16,7 normaal), nat (meer dan 150 millimeter regen, tegen iets meer dan 100 normaal) en had het normale aantal zonuren. Lijkt het verschil met een normale zomer misschien niet eens zo groot, vergeleken met de zomers van de voorgaande jaren was het onderscheid enorm. Het is dan ook niet voor niets dat de zomer van 2024 voor veel mensen tot nu een enorm is tegengevallen.

Afbeelding van WhatsApp op 2024-07-09 om 19.43.44 e530b27d — Het draaipunt van een supercell passeert Velp - Reinout van den Born

Dat de eerste zomerhelft wisselvallig zou verlopen, was iets waarmee we in het voorjaar wel rekening hielden. Dat het ook zo koel zou worden, was echter niet verwacht. Simpelweg niet omdat het voorjaar, hoewel erg wisselvallig, wel steeds warm weer te zien had gegeven. De maartmaand was zelfs recordwarm, april schopte het tot een 9^e plaats op de lijst van warmste aprilmaanden en mei was de op twee na warmste maand in zijn soort. Het leverde alles bij elkaar opgeteld een voorjaar op dat met een temperatuur van 11,5 graden tot het warmste sinds het begin van de metingen uitgroeide, maar ook erg nat was.

El Niño

Als belangrijkste oorzaak van het natte voorjaar werd El Niño gezien, die aan het aflopen was. Er is een relatie tussen El Niño en een nat voorjaar in ons deel van Europa. De warmte werd, gekoppeld aan de wind die maar steeds uit richtingen zuidwest en zuidoost bleef waaien, ook toegeschreven aan de recordhoge zeewatertemperaturen van dat moment.

Op basis van persistentie mocht je ervan uitgaan, dat het wisselvallige weer – toen de zomer was begonnen – nog wel een tijdje door zou gaan. Dat bleek ook zo te zijn. De grote verrassing was dat het daarbij ook zo koud werd, zoals het in juni lange tijd was. Op basis van de zomers van de laatste 13 jaar was met een dergelijk lange, koude periode eigenlijk geen rekening gehouden. Al helemaal niet, omdat het in de rest van de wereld tegelijkertijd recordwarm was.

Sudden Stratospheric Warming

Om te begrijpen waar de kou van juni vandaan kwam, moeten we wat dieper op de luchtdrukverdeling van dat moment ingaan. Het voorwerk stamde al uit de voorgaande maartmaand, toen zich boven de Noordpool een grote opwarming van de stratosfeer afspeelde (in het Engels Sudden Stratospheric Warming – SSW genoemd). Na zo’n SSW kunnen in de buurt van Groenland en IJsland meerdere hogedrukgebieden ontstaan. De laatste keer dat dit gebeurde, was in de eerste weken van juni. En daar hadden we goed last van.

Aan de oostflank van dit hogedrukgebied stroomde met noordelijke tot noordwestelijke winden koude lucht naar het zuiden, koude lucht die ons aan de achterzijde van de storingen die passeerden ook steeds weer bereikte. Nu en dan stootte zo’n puls koude lucht zelfs helemaal tot het zuidwesten van Europa, Spanje en Portugal door. Ook daar kwam het, middenin de eerste zomermaand, af en toe tot zware buien. En waren de temperaturen vrij gematigd.

Zware regen- en onweersbuien

Verder naar het oosten in Europa, ten oosten van een lijn die van Zuidoost-Frankrijk via de Alpen en het zuidoosten van Duitsland naar Polen liep, waaide de wind vaak uit het zuiden, aan de westflank van een hogedrukgebied dat vaak boven de Oeral terug te vinden was. Golf na golf warme lucht werd met die zuidenwind naar het noorden gestuwd met temperaturen ver boven normaal. Op de grens tussen de twee luchtsoorten werden Frankrijk, de Alpenlanden, delen van Duitsland en Polen keer op keer speelbal van zware regen- en onweersbuien. In meerdere regio’s kwam het daarbij tot heftige overstromingen. Verder werden geregeld grote hagel en zwaar onweer gemeld en haalde de wind soms bijzonder fel uit, met schade als gevolg.

Vanaf de laatste week kwam er verandering. De hogedrukgebieden in het hoge noorden verdwenen, lagedrukgebieden breidden hun werkterrein naar de omgeving van IJsland en Groenland uit. Door deze ontwikkeling greep het Azorenhogedrukgebied zijn kans. Het stootte door tot over Scandinavië en in de laatste juniweek kwamen we eindelijk in een periode met prachtig zomerweer terecht. Het werd warm en die warmte zorgde ervoor dat de gemiddelde junitemperatuur toch wat draaglijker werd. Desalniettemin verdween de maand wel als een relatief koele in de boeken en was daarmee de eerste koele maand van dit jaar.

Juli viel weer tegen

Een definitieve doorbraak van de zomer bleek het niet. Ondanks dat de seinen voor een mooi vervolg van de zomer op de achtergrond op groen leken te staan, viel het weer vanaf het moment dat de julimaand op de kalender kwam toch weer tegen. De lagedrukgebieden op de Oceaan bleken dusdanig sterk dat storingen onze omgeving toch weer wisten te bereiken. Op 6 juli, een jaar en een dag na de zware zomerstorm Poly van 2023, kwam het aan onze kust opnieuw tot een zomerstorm. Verder verliepen de eerste twee juliweken behalve zeer koel ook buitengewoon nat. Ook in het Nederland kwam het tijdens buien enkele keren tot wateroverlast.

Ondertussen hield de warmte in het zuiden, zuidoosten en oosten van Europa met korte onderbrekingen gewoon aan en bleef de grens tussen de twee weerregimes ongeveer op zijn plaats. Nog steeds vallen in delen van Frankrijk, de Alpenlanden, het zuidoosten van Duitsland en in Polen af en toe zware onweersbuien. Daarbij is het in de hete gebieden alleen maar heter geworden en komen Spanje en Portugal er deze week als nieuwe toetreders bij.

Weerpatroon blijkt erg hardnekkig

Om een lang verhaal kort te maken: het weerpatroon, zoals zich dat in de eerste weken van juni heeft ingesteld, blijkt erg hardnekkig en goed bestand tegen veranderingen op de achtergrond. Mogelijk helpen de enorme temperatuurverschillen, zoals die zich boven Europa en de Oceaan hebben ingesteld, nu mee om het patroon in stand te houden.

Zo is het zeewater in het oostelijke deel van de Middellandse Zee extreem warm, en blijven de watertemperaturen bij ons en op het noordelijke deel van de Oceaan door het koele weer van de laatste tijd wat achter. Ook is de bovenlucht in het zuiden, zuidoosten en oosten van Europa veel warmer dan die bij ons. Daarmee ligt er een natuurlijke voedingsbodem voor een straalstroom, die op de plek ligt waar de twee luchtsoorten al zo lang van elkaar gescheiden worden. En met de straalstroom op die plaats, blijft het patroon makkelijk in stand.

Een andere mogelijke oorzaak

Een andere mogelijke oorzaak, heeft een grootschalige achtergrond. Zo vallen de zware buien op die al een tijdje in het zuiden van China vallen en wateroverlast brengen. Ook is de huidige combinatie van een sterk hogedrukgebied op de noordelijke Pacific, ruim uit de kust ten westen van Canada met de hogedrukgebieden boven de Oeral en het zeegebied ten oosten van Siberië bijzonder. Onderzoekers hebben in een paper aangetoond dat deze drukverdeling en de buien boven Zuid-China te koppelen zijn aan een specifieke verdeling van de zeewatertemperaturen op de Atlantische Oceaan. Met warm water in het noorden, maar ook in de subtropen, ten westen van de kust van Marokko. Eigenlijk precies de situatie zoals die op dit moment is.

Er moet iets significants gebeuren

Er zal de komende weken iets significants moeten gebeuren, om dit patroon te doorbreken. Mogelijk kunnen de orkanen op de Oceaan daarbij helpen. Na een brute start van het seizoen, met de monsterorkaan Beryl tot nu toe als grootste wapenfeit, is het allemaal weer wat tot bedaren gekomen. Hoewel het seizoen één van de actiefste ooit zou moeten worden, zijn we tot nu toe nog niet verder dan de letter C. En voor de komende 7 dagen worden geen nieuwe ontwikkelingen verwacht. Hulp vanuit die hoek blijft vooralsnog dus uit.

Een andere mogelijkheid zou die van een gelukje kunnen zijn. Dat de warme periode, zoals die de komende dagen wordt verwacht, tegen de stroom in wat langer zou aanhouden dan tot en met zaterdag. Op die manier zou het hier echt warm kunnen worden, ook in de bovenlucht. En zou het patroon van nu, door een zich uiteindelijk verplaatsende straalstroom, wellicht doorbroken kunnen worden. Maar vooralsnog is er geen zicht op zo’n gelukje.

De Hunga-Tonga vulkaan

Mogelijk speelt ook de door de uitbarsting van de Hunga-Tonga vulkaan (tijdelijk) afgekoelde stratosfeer een rol. Zijn de lagedrukgebieden op de Oceaan deze zomer net iets sterker dan in andere zomers. En reikt hun invloed daardoor ook wat verder dan anders, ver genoeg om de echte warmte toch in grote lijnen bij ons vandaan te houden. Wie zal het zeggen. Over een week of zes, als de meteorologische zomer erop zit, zullen we het weten.