Onweerslijnen kunnen in Nederland meteotsunami’s veroorzaken

Foto boven: De haven van Lemmer ligt in een trechter en is daardoor extra gevoelig voor het optreden van meteotsunami's - JK Domus

Als in de zomer zware onweersbuien vanuit het zuidwesten in lijnvorm over Nederland trekken, veroorzaken ze soms windstoten en sterke luchtdrukschommelingen. Dit kan langs de kust en op afgesloten wateroppervlakten zoals het IJsselmeer aanleiding geven tot zogenaamde meteotsunami's, ook wel rissaga’s genoemd.

Een voorbeeld hiervan vond plaats op zondagavond 16 augustus 2020 in de haven van Lemmer, toen een actieve onweerslijn passeerde. Tussen 21.20 en 21.50 uur steeg het waterniveau met 61 centimeter, om daarna in iets meer dan een uur tijd met maar liefst 97 centimeter te dalen. Het is onbekend of deze schommeling problemen veroorzaakte, maar het was een van de sterkste in jaren.

Haven Lemmer JK Domus — De haven van Lemmer ligt in een trechter en is daardoor extra gevoelig voor het optreden van meteotsunami's - JK Domus

Grootste schommeling op 11 juli 1984

De grootste schommeling in Lemmer vond plaats op 11 juli 1984, met een totale verandering van anderhalve meter, ook veroorzaakt door een onweerslijn. Tijdens de passage van deze lijn daalde de waterstand in de buitenhaven snel, waardoor de sluisdeuren naar de binnenhaven, waar het water normaal een halve meter lager staat, werden opengezogen.

Dankzij snel handelen kon de sluiswachter grote schade voorkomen, hoewel enkele jachten in de binnenhaven al op de bodem waren terechtgekomen en scheefgezakt waren. Kort daarna keerde een golf water vanuit het IJsselmeer terug en zette de straat achter de sluis, normaal een halve meter boven het waterniveau, 15 centimeter onder water.

Meteotsunami langs de kust op 29 mei 2017

Een andere meteotsunami trof de Nederlandse westkust op 29 mei 2017, waarbij de waterstand met ongeveer 2 meter schommelde. Deze golf richtte aanzienlijke schade aan, onder andere op het strand van Rockanje, waar een houten gebouwtje zwaar beschadigd raakte en het meubilair van een strandtent moest worden vernieuwd.

Meteotsunami’s kunnen ontstaan als snel bewegende onweersbuien over grote wateroppervlakten trekken. Tijdens een onweersneus, een fenomeen waarbij de luchtdruk snel stijgt en daalt door de dynamiek van de bui, kan in het water een lange golf ontstaan die zich onder de juiste omstandigheden kan ontwikkelen tot een meteotsunami. In trechtervormige havens, zoals Lemmer, wordt dit effect versterkt.

Zware rissaga op Menorca

Op 15 juni 2006 vond een zware rissaga plaats in de haven van Ciutadella op Menorca. Hierbij daalde de waterstand eerst tot 4 meter onder het normale niveau om vervolgens tot 3 meter boven normaal te stijgen, wat grote schade veroorzaakte. De Spaanse weerdienst is inmiddels zo bedreven in het voorzien van mogelijke rissaga’s dat er waarschuwingen voor worden uitgegeven, als het weer eens bijna zover is.

In Nederland was het fenomeen lange tijd onbekend totdat een onderzoek naar de gebeurtenissen in Lemmer in 1984 aan het licht bracht dat dit ook bij ons kon gebeuren. Het IJsselmeer blijkt vaker door kleinere meteotsunami's getroffen te worden. De meteotsunami van 29 mei 2017 leidde tot verder onderzoek, hoewel er geen duidelijk signaal is dat dergelijke gebeurtenissen in de toekomst vaker zullen optreden.

Schommeling van augustus 2020 duidelijk in metingen te zien

De schommeling op 16 augustus 2020 was duidelijk te zien in de metingen van Rijkswaterstaat. Het IJsselmeer klotste ook nog lange tijd na. Ook op 14 augustus was er een kleinere schommeling door de passage van een buienlijn.