4Daagse van 1972 door vochtige hitte wellicht zwaarste ooit

Foto boven: De intocht van de 4Daagse in 2019 - Roger Veringmeier

De 4Daagse van Nijmegen, die komende dinsdag begint, lijkt dit jaar onder ideale weersomstandigheden plaats te vinden, in tegenstelling tot de editie van 2006. Toen werd het wandelevenement na slechts één dag afgebroken vanwege extreme hitte, waarbij twee mensen omkwamen en honderden deelnemers met hitteproblemen kampten, waarvan velen naar het ziekenhuis moesten.

De chaos bij aankomst in Nijmegen leidde ertoe dat de organisatie, in overleg met de gemeente, politie en brandweer, besloot de mars te annuleren. De vraag blijft of dit de heetste 4Daagse ooit was, aangezien het in 1972 waarschijnlijk nog erger was.

De intocht van de 4Daagse in 2019 - Roger Veringmeier

Natteboltemperatuur

Een belangrijke factor bij de beleving van warmte, vooral voor wandelaars, is de natteboltemperatuur. Onze lichaamstemperatuur is ongeveer 37 graden. Als de luchttemperatuur ook 37 graden is, zou je denken dat we niet kunnen afkoelen. Gelukkig heeft het lichaam hier een oplossing voor: zweten. Als ons brein denkt dat de lichaamstemperatuur te hoog wordt, sturen de zweetklieren vocht naar de huid. Dit zweet verdampt, een proces dat energie kost en daarmee warmte aan de huid onttrekt, waardoor de huid afkoelt en de lichaamstemperatuur gereguleerd blijft.

Hoe droger de lucht, hoe beter dit mechanisme werkt. Daarom is de ene warmte de andere niet. Een temperatuur van 40 graden in Spanje met lage luchtvochtigheid kan beter te verdragen zijn dan 30 graden in Nederland met hoge luchtvochtigheid, die drukkend en benauwend kan aanvoelen. Dit effect noemen we gevoelstemperatuur, of beter gezegd: de temperatuur waarbij je je huid door zweten kunt afkoelen.

Luchtvochtigheid

De natteboltemperatuur houdt niet alleen rekening met de luchttemperatuur, maar ook met de luchtvochtigheid. Deze natteboltemperatuur wordt gemeten door een nat kousje om het reservoir van een buisthermometer te binden en het water te laten verdampen door de thermometer snel rond te slingeren. Dit koelproces geeft de natteboltemperatuur aan, die belangrijker is dan de gewone temperatuur voor onze warmtebeleving en onze overlevingskansen bij extreme hitte. Natteboltemperaturen tussen 27 en 35 graden worden door wetenschappers als gevaarlijk beschouwd. Afhankelijk van de persoon, zijn gezondheid en zijn aanpassing aan warme klimaten, wordt overleven steeds moeilijker bij hogere natteboltemperaturen. Boven de 35 graden kan uiteindelijk niemand overleven.

De natteboltemperatuur is cruciaal voor de deelnemers van de 4Daagse. Bij te hoge natteboltemperaturen kunnen zij niet voldoende afkoelen door te zweten, met oververhitting als gevolg. In 2006 waren de problemen tijdens de eerste dag te wijten aan de felle zon, het ontbreken van wind en schaduw, en de extreem hoge temperaturen van het wegdek. Vooral de tocht over de Oosterhoutsedijk en de hete Waalbrug was voor veel wandelaars te veel. De luchtvochtigheid was echter niet bijzonder hoog, waardoor de natteboltemperatuur minder een rol speelde.

In 1972 hoge natteboltemperatuur

In 1972 was de situatie anders. Toen steeg de temperatuur tijdens de 4Daagse alle vier de dagen boven de 30 graden, tot wel 34 graden, en dit werd gecombineerd met hoge luchtvochtigheid. De 13.878 deelnemers hadden een helse tocht, met veel uitvallers door oververmoeidheid en flauwte. Een Deense officier overleed op de eerste avond. De marsen werden de volgende dagen ingekort en deelnemers mochten eerder starten en later finishen, terwijl militairen zonder bepakking mochten lopen. Toch werden nog twee Zwitserse militairen door de hitte getroffen, waarvan er één overleed en de ander lange tijd nodig had om te herstellen.

Het aantal uitvallers was groot tegen de tijd dat het peloton op vrijdag over de Via Gladiola liep. Degenen die de eindstreep haalden, deden dat vaak in tranen en dolblij. Deze editie van de 4Daagse wordt hoogstwaarschijnlijk als de zwaarste ooit beschouwd.