Warnsveld nog altijd houder van het hitterecord augustus

Foto boven: Warnsveld is nog altijd houder van het hitterecord voor augustus - Michiel Verbeek

Het wordt maandag en dinsdag heet. Hoewel het kwik op de warmste plekken misschien wel in de buurt van 35 graden komt, hoeven we aan warmterecords nog niet te denken. Zou dat wel het geval zijn, dan kwamen we voor augustus een oude bekende tegen: het hitterecord van Warnsveld, met 38,6 graden gemeten op 23 augustus 1944. Ook na bijna 80 jaar staat het nog steeds, als hoogst gemeten temperatuur in augustus.

Het is nu 5 jaar geleden dat in 2019 het nationale hitterecord, dat bijna 75 jaar lang op naam van Warnsveld had gestaan, werd verbroken. Op 24 juli dat jaar kwam Eindhoven op 39,3 graden uit en was even de nieuwe warmste ooit. Een dag later al nam Gilze-Rijen het estafettestokje over. Met 40,7 graden werd de barrière van 40 graden voor het eerst doorbroken. En dat record staat nog steeds, als landelijke hitterecord en record voor juli. De 38,6 graden van Warnsveld werd echter in augustus gemeten, en is nog steeds het record voor die maand.

Warnsveld is nog altijd houder van het hitterecord voor augustus - Michiel Verbeek

Jan B. Thate

Het record van Warnsveld werd gemeten in een jaar dat de mensen in Nederland wel iets anders aan hun hoofd hadden dan het weer. Jan B. Thate, de huisarts in Warnsveld die het hitterecord op 23 augustus in zijn grote tuin aantekende, zei daarover later: ‘Ik herinner mij nog dat het een aantal dagen zeer warm was. De mussen lagen, bij wijze van spreken, bij risjes in de dakgoot. Of de mensen het toen beseft hebben dat het zo warm was? Ach, het was oorlog. In de kranten stond niets over het weer te lezen en de radio zweeg het ook dood. Wie de Engelse radio beluisterde, hoorde die dag dat de Amerikanen Parijs hadden bevrijd…’.

Thate herinnert zich dat sommigen de door hem gemeten temperatuur als een grap beschouwden, ook al werd het dezelfde dag in Maastricht 38 graden. Overigens heeft KNMI die temperatuur later tot 36,8 graden teruggebracht, omdat dat daar op een andere manier (in een pagode) werd gemeten. In 2006 ontstond ook een discussie over de door Thate gemeten temperatuur, toen Meteo Consult de meting in twijfel trok. Verder onderzoek liet echter zien dat de opstelling in Warnsveld wel aan de moderne eisen voldeed. Verder bleek ook uit onderzoek naar de atmosfeer van toen dat de temperatuur van 38,6 graden wel degelijk mogelijk was. Er kwamen verontschuldigingen van het bedrijf en het record bleef gewoon staan.

Hitte kwam als een verrassing

De hitte van augustus 1944 kwam eigenlijk als een verrassing. De zomer van dat jaar had tot dan toe weinig voorgesteld. In juni was het uitgesproken koel en wisselvallig. De geallieerden moesten de aanval op Normandië nog een dag uitstellen, vanwege het stormachtige weer van dat moment. In De Bilt kwam de gemiddelde temperatuur die junimaand niet hoger dan slechts 13,8 graden. In juli werd het wat beter en kwam het tot 3 zomerse dagen. Toch hield het niet over en viel ook de gemiddelde temperatuur met 16,4 graden nog steeds tegen.

In augustus trokken de lagedrukgebieden zich wat meer naar het noorden terug en konden hogedrukgebieden hun invloed vanuit het zuiden tot over Nederland uitbreiden. Het leverde een lange periode met stabiel weer op. Op sommige plaatsen in Drenthe viel in de hele maand niet meer dan 3 millimeter regen. De eerste helft van de maand schommelde de temperatuur in De Bilt tussen 23 en 25 graden en was daarbij eigenlijk enorm stabiel.

Drukverdeling begon te veranderen

Halverwege de maand begon de drukverdeling te veranderen. Een hogedrukgebied boven Centraal-Europa werd sterker en was net sterk genoeg om de invloed van lagedrukgebieden, in het zeegebied van Schotland tot aan Noorwegen, buiten de deur te houden. Boven West-Europa en dus ook Nederland stak een zuidelijke stroming op die warmere lucht aanvoerde. Op 19 augustus werd het in De Bilt 29,7 graden, Maastricht tekende 30,8 graden aan.

In de dagen daarna splitste zich boven de Britse eilanden een apart lagedrukgebied af dat naar het zuiden, richting Spanje en Portugal afzakte. Aan zijn oostflank stuwde dit lagedrukgebied met zuidelijke winden erg hete lucht, afkomstig vanuit het noordelijke deel van de Sahara naar het noorden. Tegelijkertijd splitste een aparte hogedrukkern zich van het Azorenhoog af en trok via de Noordzee naar de Oostzee. Op 23 augustus kwam in Nederland alles bij elkaar. De hete lucht vanuit het zuiden stroomde ons land binnen, de wind draaide naar het oosten tot zuidoosten en de verzengend schijnende zon deed uiteindelijk de rest.

Bovenlucht was bijzonder warm

Uit metingen achteraf blijkt dat de temperatuur op een hoogte van 1500 meter boven Gelderland, waar het temperatuurrecord werd gemeten, die dag zo’n 23 of 24 graden kan hebben bedragen. Laat in augustus mag je daar bij veel zon en niet al teveel wind toch wel een graad of 15 bij optellen om aan de maximumtemperatuur van die dag te komen. In die zin kan het dus nauwelijks een verrassing zijn geweest dat het die dag 38,6 graden werd.

Lang duurde de hitte niet. In De Bilt, waar het op de dag van het record 32,8 graden werd, reikte het kwik een dag later nog tot 30,8 graden. Daarna was het gedaan, maar bleef het met temperaturen zo tussen 21 en 25 graden tot het einde van de maand aangenaam. Augustus kwam er op een gemiddelde temperatuur van 18,5 graden uit en was daarmee verreweg de warmste van de drie zomermaanden in 1944. Maastricht tekende in de periode van 18 tot en 26 augustus een regionale hittegolf aan. Hier kwam de augustusmaand zelfs op een gemiddelde van 19,4 graden uit en kon je van een echte zomermaand spreken.

Nog steeds het augustusrecord

Hoe bijzonder die in Warnsveld op 23 augustus 1944 gemeten temperatuur was, mag blijken uit het feit dat we het er ook 80 jaar later nog altijd over hebben. En niet voor niets: want ook nu staat het record als een huís, als het geldende hitterecord voor de augustusmaand.