De winter was zacht, maar in de duinen vroor het vaak streng

Foto boven: Duinpan Bol 2 in het Bergense bos was deze winter het koudst - Pieter Bliek

Nergens in Nederland vroor het de afgelopen winter op anderhalve meter streng. De laagste temperatuur op één van de officiële stations van het KNMI bedroeg -8,8 graden Celsius in de vroege ochtend van 18 februari in Twente. In de duinen aan de Noord-Hollandse kust vroor het wel, en maar liefst 11 keer streng op normale waarnemingshoogte, met als laagste waarde -14,79 graden op 17 februari in een diepe duinpan.

Advertentie

Pieter Bliek, één van de vrieskoujagers zet de gebeurtenissen nog eens op een rij en sprak ook met mij. Dit artikel verschijnt binnenkort eveneens in de nieuwste editie van Het Weer Magazine.

De teller van het landelijk aantal nachtvorsten staat deze winter op 64. Weerverteller Reinout van den Born: ‘Gezien het karakter van de winter is het aantal vorstdagen achter elkaar vrij bijzonder. Ook in het voorjaar gaan we zeker nog heel wat nachtvorsten scoren.’

Duinpan Bol 2 in het Bergense bos was deze winter het koudst - Pieter Bliek

Veel vorstnachten

Het aantal nachtvorsten in Noord-Holland bedroeg deze winter in totaal 37, tegen 55 nachten met vorst in de duinen aan de kust van deze provincie. De reden dat in de duinen meer vorstdagen worden geteld, heeft te maken met duinpannen, waarin zich koude lucht gedurende heldere nachten met weinig wind verzamelt, die dan verder afkoelt dan de omgeving.

Dit zijn zogeheten microklimaten. Het temperatuurverschil kan soms meer dan 10 graden bedragen. In de ochtend van 17 februari, toen het in de koudste duinpan met de naam Bol 2 gelegen in het Bergense bos op anderhalve meter 14.79 graden vroor, bedroeg de minimumtemperatuur in het een paar kilometer verderop gelegen Egmond aan Zee slechts -5,2 graden. Een verschil van 9,59 graden dus.

Advertentie

In 7 van de 9 duinpannen strenge vorst

Die bewuste nacht vroor het in 7 van de 9 duinpannen, waarin meetapparatuur staat opgesteld die met internet is verbonden, streng. Samen met de Vlaamse vrieskoujager Karel Holvoet heeft Pieter Bliek in 2021 een heel netwerk van meetstations aan de Nederlandse, Franse en Belgische kust uitgerold. Ze doen onderzoek naar het temperatuurverloop in duinpannen en naar welke effecten deze microklimaten hebben op de duinvegetatie. Ook willen ze met de metingen een simulatiemodel programmeren, om hiermee het temperatuurverloop in de duinpannen te kunnen verwachten.

Weerverteller Reinout van den Born verhaalt op zijn site weerverteller.nl geregeld over de metingen in de duinpannen. ‘Eerst zag het er helemaal niet naar uit dat het zoveel zou vriezen. December was nog een superzachte en ook heel natte maand’, vertelt Reinout.

Geregeld inversieweer

Hij blikt terug: ‘Januari was de koudste maand met waarden net iets onder het gemiddelde, maar februari was qua temperatuur min of meer normaal. Dus zou je eigenlijk niet zoveel vorstdagen verwachten. Ook niet als je kijkt naar de drukverdeling met meerdere warmbloedige hogedrukgebieden. Wel was er geregeld sprake van inversieweer met laaghangende bewolking en hierdoor lagere temperaturen. In het binnenland hebben we zelfs 5 ijsdagen op rij gehad, terwijl het toen op een hoogte van 1500 meter boven de 10 graden was’.

De meetopstelling in Bol 2 - Pieter Bliek

Reinout gaat verder: ‘Later kwam er toch wat koude lucht via het noorden Nederland binnen. En een oostenwind bracht meer zon en opklaringen met koude nachten. Dat patroon zette door. Het is bijzonder dat we tot nu toe elke nacht in maart wel een vorm van vorst hebben gehad. In de duinpannen is er vanaf het begin van maart tot aan de laatste dag van de winter geen nacht voorbij gegaan waarin het niet heeft gevroren.’

Laatste winterweek 5 nachten met strenge vorst

De laatste week van de winter vroor het in de koudste duinpan Bol 2 in het Bergense bos in 5 nachten aan zowel de grond als op anderhalve meter hoogte streng. Dat zijn dus temperaturen lager dan -10. De weerverteller: ‘De nacht van 15 op 16 maart was een perfecte stralingsnacht. Ondanks de wind ging de temperatuur toch door de -13 heen. Dat is heel bijzonder.’

De laagste temperatuur die laatste winterweek bedroeg -13.41 graden in duinpan Bol 2 op waarnemingshoogte. Landelijk werd het die nacht niet kouder dan -6,6 graden. De nacht van 17 op 18 maart was ook een hele bijzondere. Toen stroomde vanuit het noorden zeer droge lucht het land binnen. Het was kraakhelder. De sterren aan de hemel fonkelden.

Een straf briesje gooide echter roet in het eten; de microklimaten werden door windverstoringen geplaagd. De duinpannen die het dichtste tegen het stand aan liggen, hadden daardoor moeite af te koelen. Kwam het in de avond nog tot matige vorst, na middernacht vroor het er slechts licht. Maar doordat Bol 2 enkele kilometers van zee ligt en op een plek in de luwte, wist deze duinpan met een minimum van -12.75 graden wederom tot strenge vorst te komen. ‘Deze nacht had veel meer potentie’, zegt Reinout. ‘Als de wind was weggevallen, was het in Bol 2 zeker tot zeer strenge vorst gekomen.’ Dat is een temperatuur lager dan -15 graden.

Pieter Bliek leest zijn meetapparatuur uit - Pieter Bliek

Iets minder wind

De laatste dag van de astronomische winter begon vanochtend zonovergoten. Er was in de verste verte geen wolkje aan de hemel te bekennen. En de verwachtingen voor de afgelopen, laatste winternacht waren ‘helder weer met iets minder wind dan voorgaande nacht’. Bol 2 ging dus op herkansing om de laagste temperatuur van de winter te scoren, met misschien wel zeer strenge vorst.

Helaas daalde de temperatuur niet verder dan tot -12,06 graden. In de duinpan Wimmenum, eventjes verderop, werd het met -12,08 graden zelfs 0,02 graden kouder. Qua helderheid en lage luchtvochtigheid waren de atmosferische omstandigheden ideaal, waardoor de duinpannen goed hun warmte konden uitstralen. Maar het was wederom de niet helemaal wegvallende wind die verdere afkoeling de das omdeed.

Voor de elfde keer strenge vorst

De laagste landelijke minimumtemperatuur op waarnemingshoogte werd vanochtend met -5,5 graden in Heino bereikt, in het oosten van het land. Dat was net aan matige vorst, terwijl het in het westen aan de kust in die ene, diepe duinpan, diep verscholen in de duinen van het Bergense bos, in de laatste winternacht voor de 11^e keer tot strenge vorst kwam.

De duinpannen drogen alweer lekker op - Pieter Bliek

In de winter van 2023/24 kwam het welgeteld een keer tot zeer strenge vorst in de duinpannen. Op de ochtend van 11 januari vroor het in Bol 2 op ooghoogte -15,16 graden. Het was overigens ook de enige nacht van die winter dat het überhaupt streng vroor. De winter van vorig jaar verliep verder zacht, maar bovenal kletsnat. In sommige pannen moest Pieter de meetapparatuur een stukje hoger zetten om te voorkomen dat deze waterschade opliep.

Er volgen vast nog meer vorstnachten

De plassen in de duinpannen drogen nu goed op. ‘Geholpen door de droge februarimaand hebben we nu een hele reeks nachtvorsten achter elkaar in de pannen’, zegt Reinout. De weerverteller vermoedt dat het voorjaar rijkelijk met nachtvorsten gaat strooien. ‘Wat je ziet, is dat het weer al langere tijd door hogedrukgebieden wordt gedomineerd. Volgens mij verandert daar niet zoveel in. Daarbij is er deze lente sprake van een vroege SSW (Sudden Stratospheric Warming). Vanaf april verwacht ik daarom nog een paar kou-uitbraken. Zit je dan in van oorsprong koude lucht met een rug van hogedruk die overtrekt, dan kan het zelfs in juni nog vriezen in de duinpannen.’