IJs op Kilimanjaro voor 2050 helemaal verdwenen
Reinout van den BornHet ijs op de Kilimanjaro, Afrika’s bekendste berg in het noorden van Tanzania, is waarschijnlijk voor het jaar 2050 helemaal verdwenen.
De gletsjers rond de 5895 meter hoge top van de Kilimanjaro zijn de afgelopen eeuw aanzienlijk geslonken. In 1900 besloeg het ijsoppervlak ongeveer 11,4 vierkante kilometer, maar tussen 2021 en 2022 was dit teruggelopen tot slechts 0,98 vierkante kilometer. Dit betekent een afname van meer dan 90% in ruim een eeuw tijd. Volgens UNESCO zullen de resterende gletsjers waarschijnlijk tegen 2050 volledig verdwenen zijn.
Vijf miljoen bomen op de hellingen van de Kilimanjaro
In reactie op deze dreiging heeft de Tanzaniaanse regering zich ertoe verbonden om tegen 2030 vijf miljoen bomen te planten op de hellingen van de Kilimanjaro. Dit initiatief is bedoeld om de ecologische balans te herstellen en het smelten van de gletsjers te vertragen.
Daarnaast heeft UNESCO in maart 2025 een project van 8 miljoen dollar gelanceerd om de impact van het smelten van de gletsjers op de Kilimanjaro aan te pakken. Dit project is gericht op het ondersteunen van lokale gemeenschappen en het beschermen van de natuurlijke hulpbronnen die afhankelijk zijn van het smeltwater van de gletsjers.
Gevolgen strekken zich tot over hele regio uit
Het verdwijnen van de gletsjers op de Kilimanjaro heeft niet alleen gevolgen voor het landschap, maar ook voor de watervoorziening en landbouw in de regio. Lokale gemeenschappen zullen waarschijnlijk te maken krijgen met watertekorten, wat de voedselzekerheid in gevaar kan brengen.
Samen met de niet ver weg gelegen Mt. Neru maakt de Kilimanjaro deel uit van een vulkanische bergrug, in het noorden van Tanzania. Is Mt. Neru ongeveer 4500 meter hoog, met zijn 5895 meter hoogte is de Kilimanjaro de hoogste berg van Afrika.
Er is veel onderzoek gedaan
Doordat het afsmelten van het ijs de sneeuw op de top van de Kilimanjaro – die net ten zuiden van de evenaar ligt en (met zijn ijs) een toeristische trekpleister van jewelste is – zo tot de verbeelding spreekt, is er de laatste tientallen jaren veel onderzoek gedaan naar het weer op de berg. Zo staan daar weerstations, dat het hele jaar door metingen doen.
Opvallende resultaten van die onderzoeken waren dat het op de top (hoewel anders verwacht) eigenlijk het hele jaar door vriest. Meestentijds schommelt het kwik er rond -7 graden. De sneeuw en het ijs op de top smelten dan ook niet weg, maar verdampen voor het grootste gedeelte in de zon, die er overdag vrijwel voortdurend schijnt.
Slechts 250 millimeter neerslag
Een ander interessant gegeven is dat er op de top jaarlijks gemiddeld niet meer dan 250 millimeter neerslag valt, goed voor een totaal van ongeveer 2 meter sneeuw. Deze neerslaghoeveelheid staat in schril contrast met de regen die in het op rond 2000 meter hoogte op de zuidflank van de berg gelegen bos valt. Daar komt jaarlijks ongeveer 2000 millimeter omlaag. Het grootste deel van die neerslag bereikt de top dus niet.
Voor veel deskundigen is het nu duidelijk dat het verdwijnen van sneeuw en ijs op de Kilimanjaro niet eens zo zeer met hoge temperaturen op de top te maken hebben, als wel met het feit dat er in het gebied te weinig neerslag valt. Dit is een proces wat mogelijk al de hele vorige eeuw bezig is geweest, maar door de vrij snelle opwarming van de aarde op dit moment mogelijk wordt versterkt.
Meeste ijs rond 2040 verdwenen
Onderzoekers hebben hun gegevens in een model gestopt en dat model laat zien dat het ijs op de top waarschijnlijk rond het jaar 2040 verdwenen zal zijn. Het resterende ijs op de hellingen houdt het wellicht ook nadien nog een tijdje vol.
De onderzoekers bevestigen dat het ijs op de Kilimanjaro niet zozeer smelt door een gestegen temperatuur, als wel verdampt. Een gebrek aan neerslag is dan ook veel meer de oorzaak van het verdwijnen van het ijs dan het stijgen van de temperaturen door het broeikaseffect.
Vochtige lucht vanaf Indische Oceaan
Voor zijn neerslag is de Kilimanjaro afhankelijk van het binnenkomen van porties vochtige lucht vanaf de Indische Oceaan. Door de jaren heen lijkt de frequentie van het binnendringen van deze pulsen met vochtige en warme lucht duidelijk te zijn afgenomen. Het gebied, waarin de Kilimanjaro ligt, is daardoor nu veel droger dan vroeger.
Dat verklaart voor het belangrijkste deel ook het snelle verdwijnen van de gletsjers, aldus de onderzoekers. De veranderingen in het neerslagpatroon in het gebied van de Kilimanjaro zijn mogelijk wel een gevolg van de mondiale klimaatverandering.
Het duurt dus nog even
Doordat er mogelijk een verband is tussen El Nino en een vergrote neerslagactiviteit in het Oost-Afrikaanse laagland waarin de Kilimanjaro zich bevindt, verwachten de onderzoekers dat het de komende tientallen jaren ook wel eens kan voorkomen dat het ijs op de top even wat aangroeit. Het gaat dan wel om een tijdelijk effect dat de trend van afname niet doorbreekt, maar ervoor zorgt dat het afsmelten van het ijs langer duurt. De komende 10 tot 15 jaar is de Kilimanjaro dan ook nog niet ijsvrij, verwachten zij.
Behalve de Kilimanjaro zijn er op het Afrikaanse continent nog twee andere bergen met ijs op top. In Kenia gaat het om de 5200 meter hoge Mount Kenya. Er liggen nog enkele kleine gletsjers op, maar 90 procent van het ijs is er sinds het begin van de 20e eeuw verdwenen. Het resterende ijs zal naar verwachting in de periode tussen 2030 en 2040 ook verdwijnen.
De meeste resterende gletsjers in Oeganda
En dan is er nog het Rwenzori-gebergte in Oeganda. De hoogste piek, Mount Stanley bevindt zich op een hoogte van 5109 meter. Hier bevinden zich de meeste resterende gletsjers van Afrika. Sinds 1900 is hier meer dan 80 procent van de ijskappen verdwenen. Volgens recente modelberekeningen zullen ook deze gletsjers waarschijnlijk rond het jaar 2040 zijn verdwenen.
