Vlaamse en Franse duinpannen verrassend koud
Reinout van den BornVrieskoujager Pieter Bliek uit Alkmaar reisde vorige week af naar het zuidwestelijkste puntje van Vlaanderen (Koksijde) en het noordwestelijkste plaatsje van Frankrijk (Bray-Dunes). Doel was de dataloggers in de weerhutjes uit te lezen die in de duinpannen staan opgesteld.
De Vlaamse en Franse duinpannen bleken verrassend koud. In de nacht van 28 op 29 november kwam het met -7,7 graden tot matige vorst in zowel een Belgische als Franse duinpan. Pieter met een lach: ‘Gelukkig was onze duinpan in Castricum aan Zee met -7,81 graden net iets kouder. Ik moet er niet aan denken dat het in de Vlaamse of Franse duinpannen kouder wordt dan in Nederlandse.’
Om de drie maanden terug
Drie maanden geleden reisde Pieter voor het eerst naar Koksijde en Bray-Dunes. Zijn Vlaamse collega-vrieskoujager Karel Holvoet was toen ook van de partij. ‘We hebben samen weerhutjes in 6 Belgische en 3 Franse duinpannen geplaatst. De kleine plastic weerhutjes zijn op 10 centimeter hoogte bevestigd aan paaltjes in de grond. In de hutjes liggen kleine digitale dataloggers die de temperatuur om de 5 minuten registreren en onthouden. Om de 3 maanden ga ik terug om de loggertjes uit te lezen en vervang zo nodig de batterijtjes’, vertelt de Hollandse vrieskoujager.
Vanuit Alkmaar is het bijna 4 uur rijden naar Koksijde. ‘Hier heb ik overnacht, want anders is het geen doen. Rond 16:00 uur wordt het alweer donker. Dus was het een race tegen de klok om alle weerhutjes op dezelfde dag in België en Frankrijk uit te lezen. Maar het is gelukt dankzij de Belgische en Franse boswachters die me in de duinen vergezelden.’
Wijde, ondiepe duinpan
In de Vlaamse gemeente Koksijde meet het vrieskouduo op de locatie Hoge Blekker. Pieter: ‘Dit is een wijde, maar ondiepe duinpan. Bij helder en vooral windstil weer kan deze pan flink uitstralen en afkoelen. Iets verderop liggen de pannen ‘Aquaduin 1’, ‘Aquaduin 2’ en ‘Aquaduin 3’ op een rijtje. Aan de andere kant van het hek liggen de pannen ‘Natuur & Bos 1’ en Natuur & Bos 2’.
Alle 5 deze pannen liggen binnen een straal van 150 meter bij elkaar in een cluster. Bij ideale weersomstandigheden kunnen de pannen in dit cluster met elkaar worden vergeleken om te zien welke de koudste worden. ‘We bestuderen de geomorfologische eigenschappen (fysieke kenmerken), zoals diepte, vorm, luchtinhoud en bodemgesteldheid en de invloed daarvan op het nachtelijke temperatuurverloop in de duinpannen.’ Het blijkt dat er behoorlijke verschillen kunnen zijn tussen microklimaten in de duinpannen. De ene pan koelt zo meer af dan de andere duinpan.
Koudepoelen
Als het bij kalm weer afkoelt, zakt de koude lucht in de pannen, blijft daar vervolgens geconserveerd zitten en koelt verder af dan in de landelijke omgeving. Bij windstil weer kan het in duinpannen soms tot wel 10 graden kouder worden. De zogeheten Cold Air Pools (CAP’s) of koudepoelen worden daarbij door de geomorfologie van de duinpannen beïnvloed. ‘Goed verscholen duinpannen, omringd door hoge duintoppen, zijn minder windgevoelig. En als een duinpan qua luchtinhoud niet al te groot is en enigszins wijd, kan deze nog sneller afkoelen’, verklaart Pieter.
De bodemgesteldheid en de vochthuishouding van de duinpannen spelen ook een belangrijke rol. ‘Zo weten we uit onze metingen dat duinpannen met een humusrijke vegetatielaag sneller afkoelen dan pannen die volledig uit zand bestaan. Zand absorbeert de warmte namelijk beter, die de Cold Air Pool tijdens de nachtelijke afkoeling van onderaf opwarmt en zo de afkoeling tempert. De rol van vocht in de bodem op het temperatuurverloop is iets ingewikkelder.’
Ook aan de Nederlandse kust
Het vrieskouduo meet ook in duinpannen aan de Nederlandse kust. ‘Met de Belgische en Franse pannen meegerekend, meten we momenteel in totaal in 25 duinpannen.’ Een van de bijzonderste duinpannen is ‘Bray-Dunes 3’. Deze duinpan maakt deel uit van het cluster ‘Bray-Dunes 1 t/m3’ in de duinen bij het gelijknamige Franse kustplaatsje, op een steenworp afstand van de Belgische grens.
Deze duinpan is omringd door hoge duintoppen en bekleed met veel vegetatie, bestaand uit bomen en struikgewas. In de zomer en vroege herfst koelde deze duinpan het minst af. ‘Mogelijk heeft dat te maken met de isolerende werking van de vegetatie. De bomen en de struiken hielden de overdag verzamelde warmte langer vast, met als gevolg dat deze pan minder snelt afkoelt’, denkt Pieter. Toen de bomen en struiken hun bladeren hadden verloren, bleek ‘Bray-Dunes 3’ ineens kouder te zijn dan de andere, omliggende duinpannen in Frankrijk en België.
Ook live-metingen
In de Belgische duinpanlocatie ‘Natuur & Bos 2’ en in de Franse duinpanlocatie ‘Bray-Dunes 3’ ligt, behalve een regulier dataloggertje, ook een logger die de temperatuur live meet en aan het internet doorgeeft. ‘Zo kunnen we op de app zien wat de temperatuur doet.’
Pieter houdt de minimumtemperaturen in de Franse en Belgische duinpannen dagelijks bij. ‘Zo zien we in de zomer dat de gemiddelde minimumtempratuur in Bray-Dunes bijna 2 graden hoger is dan in de collega-duinpan in België. Tijdens een koele nacht op 14 september bedroeg de minimumtemperatuur in ‘Bray-Dunes 3’ 3,2 graden tegenover 1,3 graden in de Belgische duinpan. Naarmate de herfst vordert, wordt dat verschil kleiner.’
Bray-Dunes 3 een stuk kouder
Tijdens heldere nachten met weinig tot geen wind wordt het in ‘Bray-Dunes 3’ juist een stuk kouder dan in ‘Natuur & Bos 2’. Zo werd het op 15 oktober in de Franse pan -0,2 graden, terwijl het in de Belgische pan met 3,4 graden een stuk warmer bleef.
De logica dat ‘Bray-Dunes 3’ ’s winters altijd kouder wordt en ’s zomers juist de warmste is, gaat niet altijd op. ‘Dat heeft met hele lokale weersomstandigheden te maken. Zo kan het bijvoorbeeld zo zijn dat het in Koksijde in een zekere nacht windstil en helder is, terwijl er net over de grens boven Bray-Dunes een wolkenveld hangt en het daar waait. In zulke gevallen kun je het temperatuurverloop van de microklimaten in de duinpannen niet met elkaar vergelijken’, verklaart Pieter.
Omstandigheden ideaal
De nacht waarin dat wel kon, was die van 28 op 29 november. Toen waren de weersomstandigheden aan de gehele Nederlandse, Belgische en Franse kust ideaal en koelde het flink af. Het was de koudste nacht tot nu toe van de afgelopen herfst in de duinpannen. Tijdens deze nacht was het nagenoeg windstil, waardoor er stabiele Cold Air Pools in de duinpannen konden ontstaan en het temperatuursverloop ontkoppelde met dat van de landelijke omgeving.
Terwijl de minimumtemperaturen in de landelijke omgeving boven het vriespunt bleven, vroor het in de duinpannen in deze bewuste nacht matig. In Koksijde locatie ‘Natuur & Bos 2’ werd het -7,7 graden. De laagste temperatuur in Frankrijk werd echter niet in ‘Bray-Dunes 3’ gemeten, waar het niet kouder werd dan -5,0 graden, maar heel verrassend in de natste duinpan ‘Bray-Dunes 2’ waar het net als in België -7,7 graden vroor. Pieter: ‘Je zou denken dat vocht juist warmte vasthoudt, maar soms voert het ook de warmte af. De effecten daarvan moeten we nader onderzoeken.’
Vochtgehalte
In de duinpannen is ook het vochtgehalte van de bodem gemeten. Het gemiddelde vochtgehalte bedroeg 5 procent. Het percentage vocht in ‘Bray-Dunes 2’ bedroeg 11 procent. De veel drogere, maar zanderige duinpan in de zeereep bij Castricum aan Zee werd met een minimumtemperatuur van -7,81 graden de koudste van het seizoen tot nu.
Mis ook deze verhalen niet:
Definitieve winterverwachting 2025: vroege start, volgt er meer?
Zijn er nog geitenpaadjes die de winter de komende tijd kan nemen?
Volg ons ook op facebook en X!
Jouw foto op Weerverteller.nl?
Stuur je foto naar foto@weerverteller.nl, of via X met de vermelding van @weerverteller
