Zes vragen en antwoorden over de koude zomerstart

Foto boven: Een regenachtig Garderen - Reinout van den Born

We beleven dit jaar een uiterst kille start van de zomer. Met een gemiddelde temperatuur van 13,6 graden waren de eerste 10 dagen van de maand iets meer dan 2 graden koeler dan normaal. Hoe bijzonder is het koele weer van de laatste tijd en weten we ook waardoor de koele zomerstart van dit jaar is veroorzaakt? Zes vragen en antwoorden.

Hoe bijzonder is het koude weer van nu?

Zoals al aangegeven lag de gemiddelde temperatuur gedurende de eerste 10 dagen van juni op 13,6 graden, tegen normaal gemiddeld 15,7 graden in dezelfde periode. Dit is goed voor een gedeelde veertigste plaats op de lijst van koude junistarts, sinds de metingen in 1901 begonnen. Dat klinkt niet heel indrukwekkend. Alleen al deze eeuw verliepen begin juni 2005 (13,5 graden), 2009 (13,4 graden), 2012 (12,7 graden) en 2001 (12,5 graden) nog kouder. Koploper was het jaar 1914 toen de gemiddelde temperatuur na 10 dagen slechts 10,5 graden bedroeg.

De andere kant van het verhaal is, dat het normale weer nu stukken warmer is dan aan het begin van de vorige eeuw. En ook de laatste 10 jaar lijkt zich in de opwarming van ons deel van Europa weer een versnelling te hebben voorgedaan. Relatief gezien is de nu opgetreden afwijking van 2,1 graden dan ook best behoorlijk groot. We zijn het gewoon niet meer gewend.

Waardoor start juni zo vaak relatief koud?

We bevinden ons aan het begin van de zomer in de periode waarin de zeewatertemperaturen relatief gezien het laagst zijn. Ze hebben nog drie maanden de tijd om verder op te lopen. Tegelijkertijd staat de zon wel op z’n hoogst. Nog 10 dagen en dan beleven we de langste dag. Door die warme zon warmt het Europese continent wel sterk op. De laatste tijd merken we dat vooral in Zuid-Europa. In Spanje en ook in Turkije zijn de temperaturen al tot boven 40 graden gestegen, in Antalya in Turkije was het onlangs 44,5 graden.

Relatief lage temperaturen op zee en hoge temperaturen boven het continent werken een drukverdeling in de hand waarbij de hogedrukgebieden op zee en de lagedrukgebieden boven het continent liggen. Dat levert noordwestelijke winden op. Ze komen bij ons begin juni relatief vaak voor. Dit fenomeen wordt ook wel de Europese Moesson genoemd.

Heeft de Schaapscheerderskou ermee te maken?

Zeker! Een weertype dat in dezelfde periode van het jaar met enige regelmaat terugkeert, wordt in het weer een singulariteit genoemd. Ook in het Nederlandse weer komen meerdere singulariteiten voor. De Schaapscheerderskou, die regelmatig in de periode tussen grofweg 5 en 20 juni optreedt, is er daar één van. Nu weten we ook waarom.

Zodra er van een Europese Moesson sprake is en de wind bij ons vanuit het noordwesten waait, is er natuurlijk ook meteen sprake van Schaapscheerderskou. Noordwestelijke winden voeren koele lucht, afkomstig van de Noordzee aan. Vaak drijven wolkenvelden mee. En als eens een storing passeert, zijn de wolken dikker en valt regen of komen buien voor.

De schaapsherders maakten in het verleden gebruik van deze periode om hun schapen te scheren. Dat had als voordeel dat zijzelf en ook hun schapen niet verbrandden in de hoogstaande zon. Want de schapen waren hun vachtje natuurlijk wel even kwijt

Is het koude weer ook nu een gevolg van de Europese Moesson?

Feitelijk wel. We zagen de afgelopen tijd steeds een hogedrukgebied boven de Oceaan, ten westen van de Britse eilanden. Lagedrukgebieden waren in de buurt van Schotland, boven Scandinavië en boven Centraal-Europa (de vele regen in het Alpengebied en Zuid-Duitsland) actief. Bij ons waaide de wind steeds uit richtingen tussen west en noord en daarmee is de koele start van de zomer van dit jaar goed te verklaren.

Is er dan helemaal niets meer over te vertellen?

Toch wel. De aanloop naar de zomer verliep dit jaar bijzonder. Tijdens het voorjaar speelde zich boven de Noordpool in maart een zeer grootschalige opwarming van de stratosfeer af. Dat is een ingewikkeld proces, waarop we in een apart verhaal op deze site nog een keer terugkomen, tegen de tijd dat we op de komende winter vooruitblikken.

Zo’n opwarming van de stratosfeer, die in het weer ook met de afkorting SSW (Sudden Stratospheric Warming) wordt aangeduid, kan de drukverdeling boven het Noordelijk Halfrond flink op z’n kop zetten. Dat is ook dit jaar gebeurd. Er zijn meteorologen die zeggen dat zelfs de kou-uitbraak in Europa van de laatste dagen er nog een direct gevolg van is.

Raken we het koude weer binnenkort kwijt?

Daar ziet het wel naar uit. Tot en met woensdag bevinden we ons nog in de koele lucht. Vandaag (dinsdag) vallen flinke buien, morgen (woensdag) zijn het er al minder. Donderdag dringt vanuit het zuiden warmere lucht het land binnen. Dat gebeurt met wolkenvelden en in het noorden een klein beetje regen. Daarna draait de wind naar zuid tot zuidwest.

Vanaf vrijdag is de luchtvochtigheid een stuk hoger en komen de temperaturen zeker in het zuidoosten weer vaker in de buurt van of zelfs iets boven 20 graden uit. Door de hogere luchtvochtigheid voelt het dan overal een stuk warmer aan. Ook gaan de nachttemperaturen omhoog. Wel blijft het wisselvallig en is een doorbraak van de zomer nog ver weg.