De meteorologen wisten het even niet

Foto boven: Regen in Tilburg - Gerrit Hogeweg

Soms word je als meteoroloog geen wijs uit de modelberekeningen. Gisteren was zo’n dag. De weersituatie was zo ingewikkeld, dat de zogenoemde guidance-meteoroloog er een recordlange tekst voor nodig had om uit te leggen dat hij het niet wist.

Bij het maken van weersverwachtingen kunnen we als meteorologen over een onnoemelijk aantal bronnen beschikken. Om een beetje orde in de chaos te brengen, heeft het KNMI sinds jaar en dag een service, die de ‘Guidance’ wordt genoemd. Het is een verhaal in de diepte over de weerssituatie van nu, de modelberekeningen en een vooruitblik naar de lange termijn. Erg behulpzaam voor veel andere meteorologen in het veld. Als leek is het wel een lastige tekst om te begrijpen. Je moet echt iets van het weer afweten om er wat aan te hebben.

Kalm Europa

Door de aanwezigheid van hogedrukgebieden is het op dit moment kalm in grote delen van Europa. Ook in de bovenlucht is er weinig beweging. Nu was het de afgelopen dagen behoorlijk warm. Niet alleen bij ons, maar bijvoorbeeld ook in Frankrijk, België en Duitsland. Een onweersstoring, die eerder boven Spanje buien had gebracht, was de Pyreneeën overgestoken en Frankrijk ingetrokken. In de nacht naar woensdag had Parijs er al onweer van.

Woensdag overdag lag die onweersstoring boven het noorden van Frankrijk te sudderen. Het was er warm, en de lucht was vochtig. Er moest later op de dag wel iets gebeuren, maar wat precies? En hoe zouden wij in Nederland er daarna afkomen? Veel achtergrondimpulsen, die meestal wel de weg wijzen, waren er niet. Dit was een weersituatie die een geheel eigen dynamiek in gang kon zetten. En welk weermodel had die dynamiek het best in de smiezen?

Onweersbui zet ontwikkelingen naar zijn hand

Als in een rustige atmosfeer een onweersbui ontstaat, dan kan zo’n bui de gebeurtenissen om zich heen naar zijn hand zetten. Uit zo’n bui stroomt aan het aardoppervlak koudere lucht weg. We kennen dat allemaal wel van de windvlagen die aan onweersbuien voorafgaan.

Is er in de directe omgeving van de bui nauwelijks wind en ligt de bui stil, dan vliegen die windstoten alle kanten op. De koudere lucht die dan meekomt, duikt onder de warme lucht om de bui heen. En kan ervoor zorgen dat die warme lucht ook in een stijgbeweging wordt gebracht. Daarbij kunnen nieuwe buien ontstaan. Zo kan één bui in het gebied om zich heen, in een verder rustige atmosfeer, een kettingreactie aan gebeurtenissen in gang zetten. Een onvoorspelbare kettingreactie. Want die speelt zich op een volkomen willekeurige manier af.

Fijnmazige modellen

Bij het maken van de weersverwachting kijken we naar wereldwijde modelberekeningen (zoals die van de Europese en Amerikaanse weercentra), maar ook naar fijnmazige modellen. Ieder land heeft er wel één voor zijn eigen regio. Het KNMI draait voor Nederland en omgeving het Harmonie-model. Sinds het Nederlandse weerinstituut ook zelf over een supercomputer beschikt, verschijnt dat model ieder uur met een nieuwe berekening.

In de aanloop naar gisteren, was het niet eenvoudig om die berekening te begrijpen. Elk uur zagen ze er anders uit, als het om het plaatsen van eventuele buien in Nederland ging. Soms bedekten ze in de verwachting in de loop van de donderdag ongeveer twee derde van het land, met grote neerslaghoeveelheden, vaak tussen 20 en 40 millimeter. Om een uur later alleen boven België ingetekend te worden. En Nederland niet of nauwelijks aan te doen.

Windstotenfronten

In andere modelberekeningen kwam het Europese model met een heel bijzondere vorm van lokale dynamiek. Hier werden de buien, voortkomend uit de kern in België, als een soort van golven voorgesteld, die alle denkbare kanten op liepen. Naar het noorden, oosten, westen en zuiden. Geholpen door de windstotenfronten, die vanuit de buienkern, alle kanten op bewogen. Zoals eerder in dit verhaal ook al min of meer uitgelegd. Ook dat zag er wat ongeloofwaardig uit. Zulke situaties maken we eigenlijk nooit mee. Dit leek niet de logische weg.

De meest geloofwaardige berekeningen lieten boven België een groot onweerscomplex ontstaan, dat vervolgens, in het beetje bovenstroming dat wel werd berekend, naar het noordoosten moest bewegen. En daarbij langzaam weer zou inzakken. Het was moeilijk om een keuze te maken. In de ‘Guidance’ werd ook uitgelegd waarom. Om een verwachting voor de donderdag te maken, was het beter om in concepten, in scenario’s te denken.

En, hoe zag het eruit?

Iedereen was natuurlijk erg benieuwd hoe het plaatje er donderdagochtend uiteindelijk uit zou zien. Wat bleek? In België waren inderdaad zware regen- en onweersbuien ontstaan. In de vroege ochtend kachelden die richting het zuiden van Nederland en zakten daarbij langzaam in. Toch viel langs de zuidgrens en in Limburg nog wel tussen 2 en 6 millimeter regen. In Limburg hield de regen langer aan en activeerde later op de dag. Het werd daar uiteindelijk toch een behoorlijk waterballet, met in Haelen zelfs 27,2 millimeter, gevolgd door Maastricht (met 24,6 millimeter en een andere station in Maastricht (met 23,2 millimeter).

Terwijl het regengebied kantelde en inderdaad boven het zuidoostelijke derde van het land terechtkwam, pakten ook Brabant, Gelderland en Overijssel hun deel mee. In Brabant was Luyksgestel het natst met 14,2 millimeter, in Gelderland Westervoort met 20,6 millimeter (maar daar regende het op dat moment nog). In Overijssel was Haaksbergen de koploper met 7,6 millimeter (daar regende het ook nog) en in Zeeland Middelburg met 9,6 millimeter.

Er waren modellen die het redelijk goed hadden

Al met al leek het erop dat Harmonie er met één van 24 runs behoorlijk goed op zat. In het voortraject was echter nauwelijks te bepalen welke van de 24 de juiste was. Het Duitse Icon-D2 model had de plaats, waar het zou gaan regenen, het beste. De hoeveelheden waren niet goed. En zo eindigde een enerverende weerdag, waarvan bijna niemand hoe hij zou eindigen.