Winterse bliksem: fel witte straal en enórme knal

Foto boven: Een 'positieve bliksem', helemaal vanuit het aambeeld van de bui naar de grond. Bij winterse buien zijn ze fel wit en genereren een enorme knal - Wikipedia

De winterse buien van deze week hebben veel te bieden: regen, hagel, sneeuw, zware windstoten én… onweer. Hoewel we onweer vooral met de zomer associëren, kan het ook in het winterhalfjaar flink losgaan. En winteronweer mag dan zeldzamer zijn, soms is het indrukwekkend en gevaarlijk. Vooral als we te maken krijgen met een ‘positieve bliksem’ – een type bliksem dat we gelukkig niet vaak zien, maar dat zeker niet onschuldig is.

Een aantal jaren geleden maakte een straat in Rijswijk kennis met de immense kracht van zo’n positieve bliksem. Bewoners van de straat zagen hoe een bliksemschicht insloeg in een grote boom, die door de enorme energie letterlijk uit elkaar spatte. Rondvliegend hout beschadigde ruiten van huizen en auto’s, en enkele stukken kwamen zelfs muurvast te zitten in stenen gevels. Een bizarre aanblik – en gelukkig zonder gewonden. Maar wat gebeurde daar precies, en wat maakt deze bliksems zo bijzonder?

Onweer in de winter: hoe kan dat?

Winteronweer ontstaat, net als zomers onweer, in buienwolken waarin zich sterke stijg- en daalstromen afspelen. Door de bewegingen van wolkendruppels en ijsdeeltjes treedt ladingscheiding op: delen van de wolk raken positief geladen, terwijl andere delen negatief geladen worden. De onderkant van de wolk is meestal negatief geladen en induceert een positieve lading op de grond eronder. Dit spanningsverschil bouwt op tot het zo groot wordt dat de lucht – normaal een slechte geleider – het niet meer kan tegenhouden: een vonk springt over, van de wolk naar de aarde of tussen delen van de wolk zelf.

Bij die bliksem gebeurt iets spectaculairs. De lucht in de baan van de bliksem wordt in fracties van een seconde tot duizenden graden verhit. Dat zorgt voor een explosieve uitzetting, en als de lucht daarna weer terug klapt, volgt de knal die we als de donder kennen.

In de winter hangen buienwolken vaak lager dan in de zomer. Daardoor kan het aambeeld – het platte, hoge deel van de wolk – dichter bij het aardoppervlak komen. Dit speelt een belangrijke rol bij een speciaal soort bliksem: de ‘positieve bliksem’.

De kracht van de ‘positieve bliksem’

Bij een gewone bliksem is de onderkant van de wolk negatief geladen. Maar bij een positieve bliksem gebeurt iets anders. De bovenkant van de wolk, het aambeeld, is sterk positief geladen en veroorzaakt bliksems die van daaruit naar de aarde schieten. Dit type bliksem is een vreemde eend in de bijt.

Wat maakt die bliksem zo anders? Een positieve bliksem transporteert veel meer energie dan een gewone. De spanning en stroomsterkte zijn vele malen hoger, en dat maakt ze gevaarlijker én indrukwekkender. Waar een normale bliksem een paarsachtige gloed heeft, is een positieve bliksem fel wit en gaat vaak gepaard met een oorverdovende knal die op kilometers afstand te horen is.

Positieve bliksems zijn niet zelden ook verantwoordelijk voor de meeste schade tijdens onweer. Ze kunnen bomen doen exploderen, muren beschadigen en branden veroorzaken. Apparatuur die niet goed beveiligd is, kan onherstelbaar worden beschadigd. En vliegtuigen? Hoewel die normaal gesproken goed bestand zijn tegen blikseminslagen, zijn er gevallen bekend waarin een positieve bliksem zelfs daaraan schade aanrichtte.

De winterfavoriet

Waardoor komen positieve bliksems vaker in de winter voor? Eén theorie is dat de lagere buienwolken en het dichterbij het aardoppervlak liggende aambeeld een rol spelen. Doordat de bliksems meestal aan het einde van een bui optreden, als de wolk al is uitgegroeid en het aambeeld groot is, zijn ze een zeldzame, maar krachtige afsluiting van winterse buien.

In Rijswijk was dat precies wat gebeurde. De enorme schade aan de Tamboerijnlaan – kapotte ruiten, rondvliegend hout en de boom die in stukken uiteenbarstte – wijst met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid op een positieve bliksem. Ooggetuigen meldden bovendien dat de knal ‘oorverdovend’ was en tot ver in de omgeving te horen.

Donder en schade

Positieve bliksems komen in Nederland elk jaar voor, en hun impact is vaak groot. Naast schade aan objecten en natuur, zoals bomen die exploderen of gebouwen die beschadigd raken, kunnen ze ook gevaarlijk zijn voor de mens. Gelukkig blijven directe slachtoffers van blikseminslag in Nederland uiterst zeldzaam.

Winteronweer met positieve bliksems laat zien hoe krachtig en onvoorspelbaar de natuur kan zijn. Terwijl de meeste bliksems een relatief normaal spanningsverschil overbruggen, slaan positieve bliksems toe met een kracht die indrukwekkend én soms dus verwoestend is. En dat maakt deze bliksems tot een fenomeen dat altijd indruk blijft maken.

Dus mocht je deze week tijdens een winterse bui een felle, witte flits zien en een donder horen die je huis bijna laat trillen, dan weet je: dit is waarschijnlijk de kracht van de ‘positieve bliksem’. Een indrukwekkend, maar zeker niet ongevaarlijk natuurfenomeen.