Kou in november 1985 was opmaat naar strenge winter

Foto boven: Deelnemers aan de Elfstedentocht in de winter van 1986, bij Bartlehiem - Rob Bogaerts / Anefo

In vorige verhalen op Weerverteller.nl hebben we al de vroege novemberkou uit 1993 (met schaatsen) en 1980 (met sneeuw en de vroegste ijsdag ooit in De Bilt) behandeld. In dit verhaal gaan we dieper op de vroege kou in november 1985, die aan de bijzondere winter (met Elfstedentocht) van 1986 voorafging. Was vroege kou in de meeste winters geen pré, in 1985 volgde op de vroege kou wel degelijk ook een strenge winter.

Advertentie

Nederland kreeg In de jaren '80 met drie strenge winters op rij te maken. De winter van 1986 was er daarbij één om niet snel te vergeten. Het was een winter die er vroeg bij was. Al in november 1985 drong koude lucht tot Nederland door. Daarbij gingen niet alleen de temperaturen fors omlaag, maar was er meteen ook opvallend veel sneeuwval.

Deelnemers aan de Elfstedentocht in de winter van 1986, bij Bartlehiem - Rob Bogaerts / Anefo

Vanaf half november al koud

Na de vroege kou met sneeuw in november 1980, was het vijf jaar later opnieuw raak. Half november 1985 zette Koning Winter zijn eerste stappen in Nederland. Het vervolg kent iedereen. Hoewel december vrij zacht verliep, sloeg de winter in januari en februari opnieuw hard toe. Uiteindelijk werd op de koude 26^ste februari – nog nooit eerder werd een Elfstedentocht zo laat in het seizoen verreden – de 14e Elfstedentocht afgewerkt. En als het een weekje later in maart had gemoeten, dan had het waarschijnlijk nog steeds gekund.

Voor winterliefhebbers was het natuurlijk een feest: slechts één jaar nadat in 1985 met de 13^e Elfstedentocht eindelijk de ban van de lange periode zónder sinds 1963 was doorbroken, kon de Tocht der Tochten opnieuw worden gehouden. En nu op een dag met stevige vorst en een prachtig, zonnig weerbeeld. Het was een feest om het te zien en er bij te zijn.

Extreem veel sneeuwdagen

Ligt de focus bij het terugkijken op de winter van 1986 vooral op de koude januari en februari van dat jaar, in november 1985 was de kou er feitelijk al vroeg bij. Niet alleen kwam het in De Bilt al op 16 dagen tot vorst, ook werd landelijk op een flink aantal dagen ergens sneeuw gemeld. In totaal waren het er 25. Zelfs in een echte wintermaand is dat een enorm aantal.

Begin november bracht koude polaire lucht al winterse neerslag met zich mee. Op 2 november viel de eerste natte sneeuw in het noorden. In het binnenland daalde het kwik tijdens heldere nachten hier en daar tot -5 graden. Dit was voor sommige plekken al meteen de koudste novembernacht, terwijl het echte winterweer nog moest komen.

Koude lucht en storm

Rond 6, 10 en 11 november stroomde koude lucht uit het noorden opnieuw over Nederland uit, met op 6 november zelfs een storm. Op 11 november leidde een zware winterse bui op de A44 bij Wassenaar tot een laag sneeuw en hagel. Dit veroorzaakte tijdens de ochtendspits een file van 12 km, terwijl sneeuwschuivers de weg probeerden schoon te maken.

In de omgeving van Nijmegen was het nog extremer, met op 12 november 5 tot 8 cm sneeuw en forse windstoten. Na deze sneeuwval begon de luchtdruk boven Scandinavië te stijgen. Zou de wind naar het oosten draaien en zou de winter echt toeslaan?

De eerste ijsdagen

Op 17 november werd het serieus. Boven Finland vormde zich een sterk hogedrukgebied met een kerndruk van 1053 hPa. Hierdoor kon koude lucht vanuit het oosten Nederland bereiken. Met maximumtemperaturen rond 2 tot 4 graden bleef het de eerste dagen nog net boven nul, maar twee dagen later was de eerste ijsdag een feit: de temperatuur kwam overdag niet meer boven het vriespunt. Zo’n vroege ijsdag is een bijzonderheid, zeker in november.

Vanaf de 21ste begon een periode met ’s nachts lichte vorst en overdag temperaturen net boven nul. Sneeuwval bleef regelmatig vallen, vooral in het oosten. Op de 23ste lag er lokaal in de ochtend tussen 1 en 8 cm sneeuw, met in Limburg 17 uur achtereen sneeuwval en een maximumtemperatuur van 0.0 graden in Maastricht.

Ook de Veluwe zag er winters uit

Ikzelf herinner me nog hoe het die dagen ook op de Veluwe geleidelijk wit werd. Veel sneeuw viel er niet, het ging om een enkele centimeter. Maar het zag er wel winters uit. Opvallend was hoe het vaak sneeuwde met ook de zon een beetje zichtbaar. De neerslaggebieden die vanuit Oost-Europa op ons af kwamen, waren dan ook niet erg actief. Maar hielden wel lang aan.

Op 27 november kwamen pittige sneeuwbuien het noorden van Nederland in. In Noord-Holland, Friesland en Groningen viel op veel plaatsen genoeg voor een dekje van 5 centimeter. De volgende dag werd het dikste sneeuwdek van deze winterperiode gemeten. Onder invloed van een lagedrukgebied boven Denemarken duwde een koude noordwestenwind stevige sneeuwbuien het land op. In Friesland en Groningen bereikte het sneeuwdek een dikte van 10 tot lokaal 20 centimeter. Makkum was de winnaar met zo’n 20 centimeter sneeuw.

Waterkoude dooiaanval

De laatste dag van november bracht dooi. In de nacht viel nog wat sneeuw, met in de ochtend in Gelderland zo’n 2 centimeter. Maar al snel ging de sneeuw over in regen, en bij temperaturen iets boven nul regende het de hele dag door. Toen was alle sneeuw natuurlijk weg.

Begin december werd het nog zachter: op 5 december steeg het kwik in De Bilt zelfs tot 13,5 graden. In januari en zeker februari 1986 zou de winter daarna alsnog hard toeslaan.

Vierde plaats op lijst koudste novembermaanden

Met een gemiddelde temperatuur van 2,6 graden staat november 1985 nog altijd op een vierde plaats in lijst van koudste novembermaanden sinds 1901, direct achter november 1993. DE lijst wordt aangevoerd door november 1921. Toen kwam de gemiddelde temperatuur op 1,3 graden uit. Op de tweede plaats staat november 1919, met een temperatuur van 1,9 graden.