Prille poolwervel wordt meteen hard aangepakt

Foto boven: Een bui boven Zeeland - Simone Genna

De poolwervel boven de Noordpool is nog niet ontstaan, of hij ligt meteen onder vuur. Het lijkt erop dat dit in september nog niet eerder is gebeurd. Het is dan ook lastig om aan te geven wat het voor het weer op het noordelijk halfrond gaat betekenen. Een periode met mooi nazomerweer, volgende week, zou al een direct gevolg kunnen zijn.

Over de poolwervel hebben we het vooral in de winter, als de zon in het noordpoolgebied onder is en de temperatuur in de stratosfeer erboven bijzonder laag. Daar waar die bel met koude lucht verder bij de Noordpool vandaan op de veel warmere lucht in de stratosfeer daar stuit, bevindt zich een krachtige straalstroom die de noordpool omspant. En die de koude lucht, die zich binnen die cirkel bevindt, boven de Noordpool gevangen houdt. De poolwervel ontstaat in de loop van de herfst en verdwijnt in de loop van het voorjaar weer.

Simone Genna bui uit drone — Een bui boven Zeeland - Simone Genna

Poolwervel niet altijd stabiel

Helemaal stabiel is die poolwervel niet. Soms wordt hij hard aangepakt door de weersystemen die eronder liggen, in de troposfeer. Dat is de luchtlaag waarin ons weer zich afspeelt. De stratosfeer is de luchtlaag er direct boven. Het kan in bijzondere omstandigheden gebeuren dat het ‘gat’ binnen de poolwervel van boven met een enorme bak lucht wordt volgestort. Die lucht gaat dan dalen, waarbij de temperaturen in de stratosfeer snel oplopen (dalende lucht warmt immers op). Zo’n situatie wordt een SSW genoemd, een Sudden Stratospheric Warming. Een SSW heb je normaalgesproken alleen in de winter en in het voorjaar.

Als er een SSW is, wordt de poolwervel van alle kanten aangepakt en kan helemaal instorten. Gebeurt dit ook echt, dan komt boven het noordpoolgebied of aan de randen daarvan een sterk hogedrukgebied te liggen en kan de kou, afkomstig uit het poolgebied, aan alle kanten ontsnappen en ver naar het zuiden uitbreken. Veel winterweer bij ons begon zo. In de afgelopen maanden heeft een dergelijke situatie zich ook boven de Zuidpool voorgedaan.

Poolwervel wordt meteen flink verstoord

Nu we in de septembermaand zijn aangekomen, is het moment aangebroken waarop de poolwervel weer op de weerkaarten verschijnt. Dat heeft te maken met het onder gaan van de zon op de Noordpool en het daar weer onderuitgaan van de temperaturen. Een eerste aanzet tot de terugkeer van de poolwervel hebben we ook al gezien. Maar vanaf nu wordt de jonge poolwervel meteen ook krachtig aangepakt en raakt daarbij flink verstoord.

Zoals eerder al gezegd, is dat in september nog niet eerder vertoond, en dus ook niet door wetenschappers onderzocht. Daardoor is niet duidelijk of we meteen gevolgen gaan zien van die ‘ineenstorting’ van de poolwervel. Kijk je er met een ‘winteroog’ naar, dan zou je uitbraken van kou, afkomstig van de noordpool verwachten (zoals actueel ook gebeurt) en de vorming van hogedrukgebieden op een zeer noordelijke positie. En precies dat lijkt in de loop van de komende week te gebeuren. Het wordt zelfs een behoorlijk groot hogedrukgebied.

Interessant om te zien hoe het verder gaat

Eerst een buiensituatie dus, daarna een omslag naar beter weer en in de loop van volgende week een fraaie nazomerperiode. Als dat de gevolgen zijn die aan de vroege verstoring van de poolwervel kleven, dan kan iedereen daar wel mee leven. Interessant wordt het wel om te zien hoe het verdergaat. Zoals het er nu naar uitziet, duurt het wel tot halverwege oktober voordat de poolwervel weer op normale sterkte is. En zoals het erop lijkt dat de late SSW van het afgelopen voorjaar in heel de zomer daarna nog invloed heeft gehad, zo kan het natuurlijk ook best zijn dat deze vroege verstoring van de poolwervel ook later in het seizoen nog gevolgen heeft. Het is tot nu toe onontgonnen terrein. Daarom blijven we het de komende tijd volgen.