Vulkaanuitbarstingen: het is een kwestie van tijd tot de volgende klap
Reinout van den BornToen de Hunga-Tonga Hunga-Ha’apai vulkaan nu bijna drie jaar geleden uitbarstte, schrok de wereld toch een beetje. Wat een klap, wat een schokgolf (die meerdere keren rond de aarde ging) en wat een rookkolom. De rook drong tot 58 kilometer hoogte door, niet alleen tot de stratosfeer, maar met zijn top ook nog eens tot in de mesosfeer.
Door de uitbarsting van de Hunga-Tonga vulkaan werd de hoeveelheid waterstof in de stratosfeer in één klap met 10 procent verhoogd. Binnen enkele jaren verspreidde die waterstof zich over heel de aarde. Wetenschappers vermoeden dat het weer er nog enkele jaren door beïnvloed kan worden en misschien ook wel langer. En ze weten niet eens precies hoe dat werkt.
Extreme uitbarstingen zijn er altijd geweest
Enorme vulkaanuitbarstingen zijn er op aarde altijd geweest, soms met verstrekkende gevolgen. De meest recente was de extreme eruptie van de Tambora, in april 1815 in Indonesië. Tijdens die uitbarsting kwam zoveel zwaveldioxide in de atmosfeer terecht dat de temperaturen op wereldschaal er in de twee jaren daarna met gemiddeld een graad door daalden. Hetzelfde jaar wordt door de lagere temperaturen ook wel ‘het jaar zonder zomer’ genoemd.
De niet ver van de Tambora gelegen Samalas vulkaan barstte in 1257 uit. Wetenschappers geloven dat dit op aarde de zwaarste vulkaanuitbarsting van minstens de laatste 7000 jaar was. De gevolgen ervan waren op wereldschaal enorm. Er zijn wetenschappers die denken dat de uitbarsting van deze vulkaan de Kleine IJstijd kan hebben veroorzaakt.
Zuid-Europa koelde extreem af
Van de uitbarsting van de Okmok vulkaan in Alaska (in het jaar 43 voor Christus) weten we dat er zoveel as in de atmosfeer terechtkwam dat het invallende zonlicht voor een tijdje min of meer geblokkeerd werd. Tot de gevolgen hiervan behoorde een abrupte daling van de temperaturen in het zuiden van Europa en in Noord-Afrika, met gemiddeld ongeveer 7 graden.
Extreme vulkaanuitbarstingen kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Dit is van belang om te weten, omdat het alweer een tijdje geleden is dat we zo’n extreme uitbarsting hebben gezien. Natuurlijk, aan het begin van de jaren ’90 was er de uitbarsting van de Pinatubo op de Filippijnen, die ook een temperatuurdaling van een halve graad veroorzaakte. Maar die uitbarsting was niet van de schaal van de Tambora. Ook de uitbarsting van de Hunga-Tonga vulkaan was indrukwekkend, maar evenmin op de manier van de Tambora.
De kans is één op zes
Volgens vulkanologen is de kans dat het nog deze eeuw weer gebeurt één op zes. Tegelijkertijd zijn ze ervan overtuigd dat de wereld van nu niet voldoende op zo’n klap is voorbereid. Niet alleen zijn we er ons onvoldoende van bewust wat zo’n uitbarsting precies betekent, ook zijn er geen plannen voor hoe met de gevolgen van een dergelijke klap om te gaan.
Her en der rommelt het. Indonesië is vulkanisch gezien één van de meest actieve gebieden op aarde. Daar kan het feitelijk elke dag gebeuren. Andere plekken die in de gaten worden gehouden zijn de Campi Flegrei in de buurt van Napels, in Italië en het Yellowstone Park in Amerika. Daar bevindt zich een grote vulkaan die al honderdduizenden jaren niet is uitgebarsten. En ook op IJsland, waar het tekeer kan gaan, is een vergrote vulkanische activiteit.
Onderzoek naar vulkanen op de Zuidpool
Tot de nieuwe ontwikkelingen, die vulkaanuitbarstingen kunnen opwekken, behoort het langzaam verdwijnen van het ijs. Onder meer in het zuidpoolgebied wordt onderzocht in hoeverre de vulkanische activiteit daar kan toenemen, doordat de druk van het ijs op de ongeveer 100 vulkanen in de regio geleidelijk minder wordt.
Een andere mogelijkheid is dat toenemende regenval en het dieper in de grond doorsijpelen van regenwater vulkaanuitbarstingen uitlokt.
Sommige vulkanologen zijn bang dat extreme vulkaanuitbarstingen in de moderne wereld grotere gevolgen zullen hebben dan vroeger. Zwaveldeeltjes, die als gevolg van de uitbarstingen in de atmosfeer terechtkomen, zouden door de sterkere straalstromen van nu sneller dan destijds over de wereld worden verspreid. Waarbij ze minder tijd hebben om te groeien, maar daardoor de zonnestraling juist een stuk effectiever zouden kunnen weerkaatsen.
Zeeën koelen mogelijk snel af
Ook vrezen ze dat de zeeën, die stukken warmer zijn dan vroeger (en dat vooral aan het oppervlak van de zee), veel meer kunnen afkoelen in de periode na een vulkaanuitbarsting. Dit zou te maken hebben met het feit dat zich veel ‘licht’ water aan het oppervlak van de zeeën bevindt, als laag min of meer los staand van de zee eronder. Doordat er zo minder uitwisseling is, koelt alleen de toplaag af. Die is relatief dun en dat kan dus snel gaan.
Het klinkt mogelijk als een alternatief om klimaatverandering te bestrijden. Wetenschappers waarschuwen dat dit niet zo is. Niet alleen zijn de effecten maar tijdelijk en gaat de opwarming van de aarde daarna gewoon door. Ook zijn de gevolgen zeer abrupt en verschillen nogal van regio tot regio. Er zijn scenario’s denkbaar waarin de voedselvoorziening op aarde, net als vroeger, gedurende enkele jaren wordt lamgelegd. Dat is niet aanlokkelijk.
We moeten weten hoe ermee om te gaan
Hoewel we een dergelijke, grootschalige vulkaanuitbarsting niet kunnen tegenhouden en evenmin kunnen voorzien, is het wel belangrijk dat we een beter beeld krijgen van de eventuele gevolgen ervan. Om dan plannen te maken voor hoe met de gevolgen om te gaan.
Mis ook deze verhalen niet:
Definitieve winterverwachting 2025: vroege start, volgt er meer?
Zijn er nog geitenpaadjes die de winter de komende tijd kan nemen?
Volg ons ook op facebook en X!
Jouw foto op Weerverteller.nl?
Stuur je foto naar foto@weerverteller.nl, of via X met de vermelding van @weerverteller
