Grijze wolkendeken heeft heel wat te vertellen

Foto boven: Een grijze lucht lijkt saai, maar heeft heel wat te vertellen - Jolanda Bakker.

Al meerdere dagen lang zitten we tegen een laag grijze, laaghangende bewolking aan te kijken. Hier en daar is het nevelig, plaatselijk was het mistig en soms viel er ook motregen uit. Voor veel mensen is dit het saaiste weer op aarde. Toch zijn over die wolkenlaag een paar interessante dingen te vertellen. Dat doen we in dit verhaal.

Zo waren we in Europa in Nederland de afgelopen tijd bepaald niet alleen. Het wolkengebied had een enorme omvang. Het strekte zich gisteren en vanochtend uit tot over een groot gedeelte van Rusland. Je kon via Duitsland, Polen, Belarus en Rusland een route uitzetten naar Jakoetsk, zonder ooit uit de bewolking te komen. Dat is een afstand van ruim 10.700 kilometer. Volgens Google Maps zou je daar zonder rust overigens ongeveer 133 uur over doen.

Een grijze lucht lijkt saai, maar heeft heel wat te vertellen - Jolanda Bakker.

Enorm hogedrukgebied

De laaghangende bewolking was in een enorm hogedrukgebied ontstaan. Een hogedrukgebied dat in principe met warme lucht was gevuld, doordat de straalstroom op dit moment ver noordelijk ligt. Ook in Lapland was het de afgelopen dagen erg zacht.

Nu zijn de dagen in november kort. Onderin de atmosfeer koelt de lucht tijdens nachten met opklaringen dan ook makkelijk af en ontstaat op veel plaatsen mist. Overdag is de zon nog net sterk genoeg om die mist (min of meer) te laten oplossen, maar blijft daar net boven wel laaghangende bewolking over. En die is dan weer te dik om te verdwijnen.

De koude laag onderin is vaak niet meer dan 300 tot 600 meter dik. Er meteen boven bevindt zich de warme lucht, waarmee het hogedrukgebied gevuld is. Doordat de zware, koude lucht onderin en de warme, lichtere lucht erboven niet met elkaar mengen, is er tussen die twee luchtlagen geen uitwisseling. Alles wat we beneden uitstoten, blijft dus in die onderste laag.

Luchtverontreiniging

Doordat de luchtvochtigheid onderin steeds groter wordt, moet op een gegeven moment vocht uit die bewolking neerslaan. De stofdeeltjes, waaruit de luchtverontreiniging op aarde onder meer bestaat, helpen daarbij mee. Ze fungeren als condensatiekernen. Kleine waterdruppeltjes zetten zich erop af, vormen grotere druppels en die vallen op de grond. Het begint te motregenen. Hoe ouder de laaghangende bewolking, hoe groter de kans daarop.

Ook in Nederland is het de afgelopen dagen op diverse plaatsen zo gegaan. In de winter, bij temperaturen onder nul, kan het ook motsneeuw of gewone sneeuw zijn. Vooral in de buurt van industrie of drukke snelwegen maak je kans op die neerslag uit lage wolken.

Dan is er nóg iets bijzonders met zo’n laaghangend wolkenpakket. Aan de bovenzijde zijn die wolken spierwit. Als je er met een vliegtuig overheen vliegt en de zon schijnt erop, heb je een zonnebril nodig om ernaar te kijken, zo wit is die wolkenlaag. Je kunt er sneeuwblind van worden. Hoe meer zonlicht weerkaatst, hoe donkerder het ónder de bewolking is. Dat hebben we de afgelopen dagen goed gemerkt. Het leek wel of de kerstdagen al op komst waren.

Wolken koelen aan de top af

De witte bovenkant van de wolkenlaag heeft nog een andere eigenschap. Hij straalt aan zijn top veel infraroodlicht uit en verliest zo warmte. Van zichzelf koelen de wolken dus af. Doordat de lucht in en onder de wolken in beweging is en op die manier turbulente menging optreedt, komt de koudste lucht bovenin. Terwijl die koude lucht daar verder afkoelt, wordt hij zwaarder en valt weer naar beneden. Nu warmt dalende lucht op. Meestal merk je er aan de grond dus weinig van, totdat de wolkentoppen vlak boven je hangen. Dan kan de koude lucht niet ver genoeg dalen om echt op te warmen. En koelt het aan het aardoppervlak dus ook af.

Dit is iets wat we de afgelopen dagen eveneens hebben gemerkt. Het mocht dan zo zijn dat we ons in een hogedrukgebied met van oorsprong warme lucht bevonden, aan het aardoppervlak was het behoorlijk koud. Vaak niet meer dan een graad of 4. Aan de top van het wolkendek lagen de temperaturen zelfs iets onder nul. Ging je nog iets hoger, dan vloog het kwik weer omhoog, doordat je in de warme luchtlaag boven de wolkendeken terechtkwam.

Gisteravond werden de wolken dikker

Het grappige was dat de wolken gisteravond, op nadering van een zwakke storing in de bovenlucht, langzaam weer iets dikker werden. De koude lucht, die vanaf de wolkentoppen omlaag bewoog, moest iets verder vallen. En kon dus ook weer wat verder opwarmen. Daardoor zag je de temperaturen gisteravond langzaam nog een fractie verder oplopen.

Zo zie je maar. Ook al is het weer saai en grijs, als je wat nauwkeuriger kijkt naar de processen die zich op dat moment in de atmosfeer afspelen, is er best veel over te vertellen.