Herfststormen worden in Nederland langzaam een zeldzaamheid

Foto boven: Een omgewaaide boom in Friesland, tijdens de storm van 28 oktober 2013 - Dominicus Johannes Bergsma

Stormen, vooral in de vorm van orkanen (Atlantische sector) en Tyfoons (Aziatische sector) zijn de laatste tijd veelvuldig in het nieuws. In Nederland is door de band genomen een stuk rustiger, zeker in de herfstmaanden. Toch hebben we in de oktobermaand wel degelijk zware stormen gehad, voor gedurende de laatste dagen van de maand. Zo is het vandaag precies 11 jaar geleden dat een zeer zware storm onze kust trof.

De oktobermaand is in Nederland voor velen het seizoen van de zachte herfstkleuren, zonovergoten dagen, en de geur van vochtige bladeren onder je schoenen. De natuur tovert bomen om in schilderijen van goud en rood, terwijl de temperaturen vaak verrassend mild uit de hoek komen. Ook deze week lijkt dat weer zo te zijn.

Een omgewaaide boom in Friesland, tijdens de storm van 28 oktober 2013 - Dominicus Johannes Bergsma

Het is het soort weer dat uitnodigt om lange wandelingen in het bos of door de duinen te maken. Soms komt de thermometer zelfs boven 20 graden uit. Dat is een uiterst aangename warmte die enigszins in contrast staat met de eerste kou die we in de nachten af en toe ook beginnen te voelen. Daar waar de rustige en aangename perioden gedurende de herfstmaanden vaak de overhand hebben, vertellen de stormen die er ook zijn een eigen verhaal.

De storm van 29 oktober 2000: niet alleen wind, ook veel regen

De storm, die op 29 oktober 2000 langs de Nederlandse kust raasde, was er één van twee die op 29 en 30 oktober 2000 kort na elkaar woedden. Behalve veel wind, kwam ook veel regen mee. Op de Waddeneilanden viel op 29 en 30 oktober hier en daar zelfs bijna 100 millimeter.

Wat op 29 oktober begon als een stevige wind, groeide uit tot een storm met windstoten van meer dan 100 km/u. De kust werd het zwaarst getroffen. In Zeeland en Noord-Holland joegen de windstoten over het land, de zee woest opzwepend. De Waddeneilanden kregen in de avond met de storm te maken. IJmuiden en Vlieland kwamen beide tot een uurgemiddelde van windkracht 10, de zwaarst gemeten windstoot had een snelheid van 126 kilometer per uur.

Schepen moesten de havens opzoeken, terwijl in het binnenland bomen knakten en takken op de wegen neerkwamen. Hoewel de storm niet tot de zwaarste stormen hoorde die Nederland ooit heeft getroffen, verraste hij wel door zijn plotselinge komst. Mensen die die dag nog op pad gingen voor een herfstdagje in de natuur, moesten in allerijl een schuilplaats zoeken. De schade was groot, maar de storm was ook weer snel voorbij. Het was een kortstondige, maar krachtige vingerwijzing dat de herfst ook in Nederland verraderlijk kan zijn. De storm die een dag later volgde, eigenlijk was het een tweelingstorm, was minder zwaar en duurde maar kort.

Storm van zondag 27 oktober 2002: Spaans bezoek kijkt ogen uit

Twee jaar later, op zondag 27 oktober 2002, was het opnieuw raak. Deze storm was al aangekondigd. De spanning was in Nederland dan ook voelbaar op het moment dat de wind kwam. Zelf werkte ik die dag in de weerkamer van Meteo Consult in Wageningen. Vooral later in de ochtend ging het er hard tekeer. We hadden twee collega’s van de vestiging in Madrid op bezoek. Ze keken hun ogen uit en hadden om de haverklap contact met het thuisfront om hun verhalen te vertellen. Na het werk, terug in Nijmegen waar we toen woonden, bleken bij ons in de straat meerdere bomen te zijn omgewaaid. Gelukkig had het huis geen schade.

Aan de kust kwam het in IJmuiden en Vlissingen tot een uurgemiddelde van windkracht 10, met een zwaarste windstoot van 148 kilometer per uur. In de grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam vielen bomen op auto’s en huizen. Het openbaar vervoer kwam grotendeels stil te liggen door omgevallen bomen op het spoor en over de wegen. Daken werden van huizen gerukt en de brandweer draaide overuren. Het was een storm van vergelijkbare kracht als die van 2000, maar met een bredere impact. En weer was het een storm in eind oktober, opnieuw een vingerwijzing dat de oktobermaand niet alleen in kalme herfstdagen grossiert.

Het satellietbeeld van de storm van 28 oktober 2013 - NASA

'Zwarte Maandag' 28 oktober 2013: een kleine, maar hevige storm

Negen jaar later, weer tegen het einde van de maand en nu op 28 oktober 2013, beleefde Nederland een van zijn zwaarste herfststormen ooit. Dit keer waarschuwden meteorologen al dagen van tevoren voor de naderende storm, en terecht. De ‘Zwarte Maandag’, zoals hij later genoemd werd, bracht windstoten van meer dan 150 km/u. De schade in vooral het westen en noorden van het land was immens. Op de Wadden, in de kop van Noord-Holland en langs de kust werden bomen massaal ontworteld. Daken van huizen werden opgetild alsof het kinderspeelgoed was, en overal in het land was de storm het gesprek van de dag.

Op zee was het al helemaal chaos; de scheepvaart werd stilgelegd en er werden enkele schepen in nood gemeld. In het Waddengebied was het een storm van historische proporties, een die zich een plek in de geschiedenisboeken van het Nederlandse weer verdiende.

Het zwaarst was de storm op de Wadden, waar Vlieland tot een uurgemiddelde van windkracht 11 kwam en een zwaarste windstoot van 151 kilometer per uur. Het was een klein lagedrukgebied dat de storm veroorzaakte. Het trok langs onze kust, ten noorden van de Wadden langs naar Denemarken. Daar was de storm zo mogelijk nog zwaarder en de ermee gepaard gaande schade groter. Met windvlagen, die richting 200 kilometer per uur gingen, werden hele bosvakken uitgewist. Enkele maanden later was de schade er nog goed te zien.

De kalme dagen van oktober

Maar niet elke oktober draagt een herinnering aan stormdagen met zich mee. In tegendeel, de meeste oktoberdagen zijn juist kalm. Herfstige ochtenden, begonnen in een deken van mist en opgevolgd door rustige middagen met zon. Daarbij een zachte wind, die het blad doet ritselen. Wandelaars, fietsers en natuurliefhebbers trekken erop uit om van de kleurenpracht in de natuur en de aangename temperaturen te genieten. In sommige jaren bereikt het kwik zelfs 20 graden of meer, wat deze tijd van het jaar een bijna zomers tintje geeft. Ook volgende week gebeurt dat waarschijnlijk weer. En dan zou je bijna vergeten dat het in oktober ook kan stormen.

Klimaatverandering: meer warmte, minder stormen?

Hoewel stormen een vast onderdeel van de herfst lijken te zijn, tonen recente cijfers iets opvallends aan: het aantal stormen in Nederland neemt eerder af dan toe. Dit lijkt paradoxaal, gezien de vele wereldwijde berichten over orkanen en zware stormen die de afgelopen jaren steeds meer het nieuws hebben gedomineerd.

Maar in Nederland, door zijn geografische ligging goed beschermd, worden oktoberstormen eerder een zeldzaamheid. Klimaatverandering zorgt ook hier weliswaar voor meer extremen, maar in ons land betekent dit juist vaker zachtere herfsten met veel kalme dagen.

Het contrast tussen deze rustige herfstdagen en de zeldzamere stormen wordt groter. Terwijl andere delen van de wereld steeds vaker te maken krijgen met bijvoorbeeld verwoestende orkanen, blijft Nederland in de herfst een vaak rustige enclave. Maar wie de stormen heeft meegemaakt, zoals die van 29 oktober 2000, 27 oktober 2002 of de legendarische 28 oktober 2013, weet ook dat de herfst soms onverwacht zijn tanden kan laten zien. Ook bij ons.