Hevige onweersbuien richtten gisteravond grote schade aan

Foto boven: Een indrukwekkende shelfcloud nadert Roodeschool - Jannes Wiersema

Hevige regen- en onweersbuien hebben gisteren een einde gemaakt aan warmte, die pas gisterochtend vanuit het zuiden het land was binnengedrongen. Vooral in Gelderland, Drenthe en Groningen richtten de buien veel schade aan. Het KNMI had in verband met de onweersbuien in een deel van het land een code oranje afgegeven.

De gebeurtenissen volgden elkaar de afgelopen dagen in hoog tempo op. Stond het weer vrijdag nog onder invloed van de storm Lilian, die over de Noordzee naar het zuiden van Noorwegen snelde en aan de Nederlandse noordwestkust een stormachtige zuidwestenwind en windvlagen tot 90 kilometer per uur bracht, gisteren was het alweer de beurt aan haar opvolger.

Jannes shelf trein — Een indrukwekkende shelfcloud nadert Roodeschool - Jannes Wiersema

Nu ging het om een klein lagedrukgebied dat in de overgangszone tussen warme lucht boven het Europese continent en de koelere aan de westzijde ontstond, en van het zuidoosten van Engeland, opnieuw over de Noordzee naar het noordoosten racete.

Erg warme lucht

Dit lagedrukgebied nam aan zijn oostflank een golf met erg warme lucht mee, die Nederland gisterochtend vanuit het zuiden bereikte. Het warmtefront was in het westen, maar ook in een strook over Zuidoost-Nederland nog verrassend actief. In het westen viel op diverse plaatsen tussen 5 en 10 millimeter regen – de laatste vrije training van de Grand Prix in Zandvoort had er rond het middaguur nog behoorlijk last van. In de strook over het zuidoosten kwam tussen 2 en 5 millimeter omlaag. Ook op andere plaatsen kwam het tijdens de passage van het warmtefront korte tijd tot regen en motregen, maar viel in het algemeen duidelijk minder.

Daarna duurde het even voordat de zon er doorkwam, maar in de middag lukte dat op steeds meer plaatsen. Het waaide op dat moment flink uit een zuidelijke richting. Aan zee kwam af en toe een windkracht 6 te staan. En dus kon de warme lucht met een flink tempo binnenstromen. Dat was aan het oplopen van de temperaturen goed te merken. Bleef het in het noordwesten nog lange tijd grijs met daar achterblijvende kwikstanden, in het zuiden, zuidoosten en oosten schoten de temperaturen omhoog. Rond 14 uur was het in Ell al bijna 28 graden, terwijl de thermometer op Vlieland op dat moment nog niet meer dan 17,7 graden aanwees. Uiteindelijk kwam Ell met 29,9 graden als maximum net niet op een stand van 30 graden uit.

Geert Molema shelf — Shelfcloud bij Delfzijl - Geert Molema

Zwiep naar het oosten

De buien, horend bij het koufront dat toen het lagedrukgebied op de Noordzee ten noorden van Nederland aankwam een zwiep naar het oosten zou krijgen, waren boven het zuidoosten van Engeland en het noordwesten van Frankrijk al zichtbaar. Het duurde tot in de tweede helft van de middag voordat de buien in Zeeland het land op kwamen. Daar kwam het in Vlissingen tot een windstoot van 94 kilometer per uur. Na de eerste bui draaide de wind naar het noordwesten en daalde de temperatuur pijlsnel tot 16 graden. Ervoor was het er 24 graden geworden.

Terwijl de buien verder het land op trokken, ontstond voor de eerste lijn uit een tweede. Die eerste lijn balde alle activiteit op zich samen. Van Utrecht over het IJsselmeer naar het noorden kwam een zeer agressief buiencomplex te liggen. Duidelijk waren in de lijn allerlei individuele cellen zichtbaar, met boogecho’s en andere bijzondere kenmerken. De situatie leek wel een beetje op die van 4 juni 2019, toen het oosten en noordoosten van Nederland tijdens de passage van een vergelijkbaar complex met diverse tornado’s te maken kregen. De bekendste daarvan was de tornado van Rheden die bij Rheden en op de Posbank grote schade aanrichtte.

Joost Woertink omgewaaide boom — Omgewaaide boom bij Wijster - Joost Woertink

Supercells

Het complex van gisteravond trok via de Noordoostpolder naar vooral Drenthe en Groningen. Daar hebben zich mogelijk 1 of 2 supercells opgehouden. Op X waren meerdere filmpjes van draaiende luchten te zien, die op wallclouds en mesocyclonen wezen.

Bij Spier in Drenthe was de schade enorm. De snelweg A28 moest er worden afgesloten omdat er tientallen bomen over de weg waren gewaaid. Ook in de directe omgeving waren nog eens enkele honderden bomen omgewaaid. Verder kwamen uit de omgeving van Meppel veel schademeldingen. Daar werd de overlast aan een sterke valwind toegeschreven. Bij Spier was het waarschijnlijk ook een valwind, maar dat is nog niet helemaal duidelijk. Uit heel Drenthe kwamen meldingen van omgewaaide bomen, afgebroken takken en andere vormen van schade. Ook in Gelderland werden omgewaaide bomen en afgebroken takken gemeld. Verder werd in de buurt van Loosdrecht grote schade gemeld, wellicht door een windhoos (onbevestigd).

Op de kop van sommige valwinden in de open gebieden in het noordoosten waren kortdurende wervelwinden te zien, de zogenoemde gustnado's. Ze zien eruit als windhozen, maar zijn dat niet. Ze ontstaan op de kop van valwinden, waar de snelheidsverschillen tussen de lucht in de valwind en die erbuiten het grootst zijn. Dan kan enige tijd een werveling optreden die er enigszins als een windhoos uitziet.

Ook in Groningen zwaar weer

In Groningen ging het tijdens de passage van de buien eveneens flink tekeer. Jannes Wiersema in Roodeschool meldde een windstoot van 91 kilometer per uur. Joost Woertink, de zoon van Gerrit Woertink in het Drentse Wijster, tekende een windstoot met een snelheid van 106 kilometer per uur aan. In de buurt van het huis waaide een boom om, die op de dijk terechtkwam. Verder waren in het noordoosten voor de buien uit prachtige shelfclouds te zien.

Heel bijzonder was de windverdeling over Nederland tijdens de passage van de verschillende buienlijnen. Voor de eerste lijn uit was de wind zuidelijk, erachter noordwestelijk. Een stukje verderop viel de wind weer weg, om voorafgaande aan een tweede lijn boven het westen oostelijk te worden. Achter die lijn was de wind weer noordwestelijk. Om nog weer later naar het zuiden te draaien. Het was op die manier een avond vol met een bijzondere dynamiek.

Sterke straalstroom

Toen het koufront uiteindelijk vanuit het westen het land opliep, zag je erachter buien vanaf de Noordzee en dus vanuit het westen het land opkomen, terwijl ervoor buien vanuit het zuiden naar het noorden over Nederland trokken. Daar waar die laatste buien een enorm tempo hadden, kwamen de buien vanaf de Noordzee een stuk rustiger het land binnen. De buien boven het oosten hingen duidelijk nog in de sterke straalstroom, die gisteren ook boven Nederland aanwezig was. En die de buien van flink wat extra energie heeft voorzien.

Al met al leverde de onweerssituatie van gisteravond behoorlijke overlast op, ook voor het vliegverkeer. Onder meer boven het zuiden van Drenthe cirkelden langere tijd vliegtuigen rond die door het noodweer niet naar Schiphol konden om daar te landen. Eén ervan, een KLM-vliegtuig afkomstig vanuit Polen, moest naar Eelde uitwijken om daar te landen.

Ook veel regen

Op veel plaatsen viel uiteindelijk tussen 10 en 20 millimeter regen, met Hoogeveen bij de officiële stations als voorlopige hoogste. Daar kwam 22,7 millimeter omlaag. Van de amateurstation was Assen voorlopig het natst met 28,8 millimeter, gevolgd door Odijk met 27,7 millimeter en Steenwijk met 26,4 millimeter. In een strook van Noord-Limburg naar de Achterhoek en het oosten van Twente viel tot 22 uur dan weer vrijwel niks.

Opvallend was niet alleen in Zeeland, maar ook in de rest van het land de enorme temperatuurdaling. Was het voor de buien uit op veel plaatsen in het zuidoosten en oosten van het land nog tussen 28 en 30 graden geworden, erachter spurtte het kwik omlaag en viel op veel plaatsen in een mum van tijd naar 16 graden terug. Ook dat is weleens kalmer gegaan.