Over enige orkaan ooit in Nederland is vrijwel niets bekend

Foto boven: In Vlissingen moet op 7 september 1944 de enige orkaan van Nederland hebben gewoed - Wikipedia

We schrijven in Nederland vaak over orkanen, maar dan gaat het eigenlijk altijd over stormen die zich buiten onze landsgrenzen afspeelden. Als je naar de lijst zware stormen kijkt die sinds 1910 in ons eigen land zijn voorgekomen, dan prijkt daar welgeteld één orkaan op. De storm die Nederland in de avond van 7 september 1944 trof.

In de lijst van het KNMI is voor die dag terug te vinden dat het station Vlissingen tussen 18 en 19 uur een uurgemiddelde van 35 meter per seconde aantekende. Een uur lang met een gemiddelde wind van 122 kilometer per uur. En daar zitten de windstoten en de momenten dat het even wat minder hard ging in. Een waanzinnig sterke wind dus. De windstoten werden geschat op 175 kilometer per uur. Dat is wat geweest en moet in Zeeland toch op grote schaal enorme schade hebben opgeleverd. Geen andere storm was er ooit zo zwaar.

In Vlissingen moet op 7 september 1944 de enige orkaan van Nederland hebben gewoed - Wikipedia

Ook op andere plaatsen veel wind

Verder zoekend, vinden we dat De Bilt een uurgemiddelde van 22,1 meter per seconde aantekende, een dikke windkracht 9. Eelde kwam tot ruim 18 meter per seconde, wat een uurgemiddelde van windkracht 8 inhoudt. In Maastricht bleef de wind binnen de perken. Daar kwamen ze niet verder dan 10,8 meter per seconde, net aan een windkracht 6.

Ook de waarden zoals je die voor De Bilt en Eelde aantreft, zijn erg hoog. Het gebeurt niet vaak dat je boven land tot een uurgemiddelde van meer dan windkracht 9 komt. In de kustgebieden is zoiets wel haalbaar. Een station als Eelde laat het ook tegenwoordig nog wel zien.

Er is helemaal niets over bekend

Het bijzondere van de storm van 7 september 1944 is, dat er in de kranten van toen geen spoor van terug te vinden is. Behalve dat in de Rotterdamse haven 10 zeeschepen van hun trossen sloegen, zijn er geen verhalen over, geen meldingen over schade en al helemaal niet over de oorzaak van de storm. Er werd gewoon niet over gesproken.

Nu is dat wellicht te verklaren doordat het in Nederland nog oorlog was. Pas op 14 september van diezelfde maand, drongen de eerste militairen van de geallieerden het uiterste zuiden van Limburg binnen. Waarschijnlijk was de spanning al wel groot. Het was 2 dagen na 'Dolle Dinsdag'. Mogelijk heeft de Duitse censor bepaald dat er niets geschreven mocht worden over zaken die de geallieerden in de kaart zouden kunnen spelen, zoals dat een storm grote schade had aangericht, aan verdedigingslinies en wat ook meer. Het zou een verklaring kunnen zijn voor de grote stilte van dat moment.

Anderen kwamen er later wel op terug

In andere berichten, na de oorlog, is wel aan de betreffende storm gerefereerd. Meestal op basis van de officiële cijfers zoals we die in dit verhaal ook al hebben genoemd. Ook weerman Hans de Jong, toen schrijvend in de Leeuwarder Courant, zei er ooit in een paar regels iets over. Hij noteerde vanuit eigen herinnering dat er die bewuste avond inderdaad een zware storm over Nederland trok, met vlagen van windkracht 10. Maar dat er vanwege de oorlog op geen enkele manier informatie over werd gegeven. Hijzelf vermoedde dat het hier om een orkaanrestant ging, dat als een gewoon lagedrukgebied over Nederland trok.

Dat laatste is overigens niet mogelijk. Als je de archieven van het orkaanseizoen van 1944 erbij pakt, dan zie je dat we op dat moment van het seizoen juist in een stille periode zaten. De laatste orkanen waren in augustus geweest, de eerste nieuwe begon zich vanaf 8 september te vormen. Dus die theorie kunnen we in elk geval als niet realistisch van de hand wijzen.

Analyse van de weerssituatie

Blijft over een analyse van de weerssituatie van die dag. Op de weerkaart zien we een hogedrukgebied bij de Azoren, met een uitloper in de richting van IJsland. Aan de oostkant van die uitloper is koude lucht vanuit het poolgebied naar het zuiden gestroomd. In de bovenlucht heeft zich daarin een trog opgebouwd, die de sterke straalstroom bij Noordwest-Europa helemaal naar het zuiden heeft gedrukt. Hij komt van IJsland, maakt boven het noordwesten van Frankrijk een bocht en gaat dan langs het oosten van Nederland weer noordwaarts.

Precies boven Nederland vormt zich een lagedrukgebied. Het lijkt met hulp van de actieve straalstroom in onze omgeving te ontstaan vanuit een onweersstoring, die vanuit Spanje via Frankrijk naar het noorden is gekomen. Erg warme lucht aan de oostkant en veel koudere aan de westkant komen bij elkaar. Verder zit er flink wat windschering op het systeem.

Windveld en occlusie

Op het moment dat de wind zo uithaalt, lijkt er rond het laag niet alleen een sterk windveld, maar ook een agressieve occlusie te zijn ontstaan. Die trekt aan het begin van de avond over het land naar het noordoosten. Het is niet ondenkbaar dat zich op de punt daarvan ook een stingjet bevond. Vorig jaar zomer, toen zomerstorm Poly passeerde, kregen delen van Noord-Holland, het IJsselmeergebied en Noordoost-Drenthe ook met zo’n stingjet te maken. Dat leverde in IJmuiden uiteindelijk een uurgemiddelde van een winkracht 11 op, in juli.

Nu wordt aan de metingen van 1944 ook getwijfeld. Een medewerker van het KNMI zei jaren geleden tijdens een discussie over de storm op weerforum Weerwoord.be dat hij in het verleden onderzoek naar de situatie had gedaan. Op basis van wat hij in de archieven was tegengekomen, zei hij vraagtekens te kunnen plaatsen bij de betrouwbaarheid van de metingen van die dag. Ze zouden met het ‘Molentje van Robinson’ zijn gedaan, een niet erg betrouwbare windmeter.

Er is toch echt wel iets gebeurd

Ook vermoedde hij dat er van een agressief front sprake moet zijn geweest, een felle buienlijn met een sterk uithalende wind. Een kanttekening is hierbij op zijn plaats. Zo’n buienlijn alleen zou nooit tot een uurgemiddelde van windkracht 12 kunnen leiden. Dan is er toch echt meer aan de hand. Het in De Bilt gemeten uurgemiddelde van windkracht 9 en het in Eelde gemeten uurgemiddelde van windkracht 8 wijzen ook in die richting. Ook weerman Hans de Jong kon zich de storm nog herinneren. Het geeft aan dat er die dag toch echt wel iets is gebeurd.